ام اس(MS) یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول های عصبی مغز و یا نخاع حمله میکند. در این بیماری غلاف سلول های عصبی توسط گلبول های سفید از بین میرود که این امر موجب اختلال در کارکرد این سلول ها میشود. اعصاب چشم، نخاع گردنی و مخ بیشترین نواحی درگیر در بیماری ام اس میباشند. MS در زنان سفید پوست و در سنین 20تا 40 سال بیشترین شیوع را دارد. علت ابتلا به این بیماری صد در صد مشخص نیست اما ژنتیک، عفونت های مغزی، استرس، خستگی و افزایش درجه حرارت بدن و محیط را با این بیماری مرتبط میدانند.
اروپای شمالی، کانادا، جنوب استرالیا و شمال آمریکا بیشترین آمار ابتلا به ام اس را دارند. این بیماری در مناطق سرد و معتدل بیشتر مشاهده میشود.
اولین علامت MS وجود لکه های کور در میدان بینایی است و شایع ترین علامت این بیماری خستگی و ناتوانی میباشد. در خصوص درمان این بیماری باید گفت متاسفانه هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما دارو های بسیاری برای کنترل آن وجود دارد. همچنین در بسیاری از موارد(80تا 85 درصد)، این بیماری دارای دوره های خاموشی و بهبودی است و سیر پیشرفت کندی دارد.
در ادامه در سایت بیمار سلامت به برسی دقیق علت ها، علائم، عوارض، درمان و پیشگیری از ام اس میپردازیم.
علائم ام اس
همان طور که گفتیم در این بیماری گلبول های سفید به سلول های عصبی و بیشتر در ناحیه اعصاب چشم، مخ و نخاع گردنی حمله میکند. و علائم بیماری بیشتر مربوط به تخریب این نواحی است. البته در موارد حاد MS تخریب در نواحی بسیار وسیعی اتفاق می افتد و علائم وسیعی به جای میگذارد. همچنین علائم ام اس به شدت تخریب نیز بستگی دارد. به طور کلی این علائم شامل موارد زیر است:
- خستگی
- دو بینی
- لکه های کور در میدان بینایی
- ضعف و بی حالی
- بی حسی
- اختلال در تعادل
- اسپاسم عضلات
- درد( در قسمت هایی از بدن و یا صورت که میتواند یک طرفه و یا دو طرفه باشد)
در موارد حاد ممکن است علائم زیر نیز مشاهده شود
- اشکال در تکلم
- اختلال در روند فکر کردن و یادگیری
- مشکلات ادراری( مانند عدم توانایی در تخلیه کامل مثانه)
- ناتوانی در حرکت و از کار افتادگی
- مشکلات گوارشی( مانند یبوست و …)
- مشکلات جنسی و زناشویی
در بسیاری از موارد ابتلا به ام اس فقط چند مورد از موارد گفته شده در قسمت بالا مشاهده میشود. اولین علامت ام اس معمولا مشکلات بینایی نظیر دوبینی و وجود لکه های کور در میدان بینایی است و شایع ترین علامتی که در اکثر موارد دیده میشود خستگی، بی حالی و بی حسی میباشد.
علت ام اس
علت این بیماری هنوز کاملا مشخص نیست. قوی ترین مدرکی که در خصوص علت ابتلا به ام اس موجود است ژنتیک میباشد. اما عوامل محیطی بسیاری نیز میتواند احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهند که مهمترین آنها از قرار زیر میباشد:
- سیگار
- چاقی مخصوصا در دوران کودکی
- کمبود ویتامینD
- ویروس ابشتین بار
- استرس و خستگی
- ژنتیک
از بین موارد فوق در خصوص ژنتیک و کبود ویتامین D و ویروس اپشتین بار مطالعات فراوانی انجام شده است که در ادامه به برسی اختصاصی آنها میپردازیم.
ژنتیک و ام اس
ژنتیک بیشترین ارتباط را با بیماری ام اس دارد. دانشمندان تاکنون ژن های بسیاری را کشف کرده اند که با MS در ارتباط هستند که در این بین ژن(HLA) بیشترین تاثیر را دارد و در واقع تنها عامل تایید شده برای ابتلا به این بیماری است. ژنHLA در روی کروموزوم شماره 6 قرار دارد ولی مطابق تحقیقات ژن های دیگری نیز شناسایی شده است که برخی از آن ها روی کروموزوم X واقع شده اند. مطابق آمار این بیماری در بین زنان سفید پوست بیشتر از دیگر نژاد ها مشاهده میشود.
کمبود ویتامین D و تاثیر آن بر روی ام اس
یکی از دلایل ام اس کمبود ویتامین دی ( D ) میباشد. در این رابطه مقالات فراوانی وجود دارد. یکی از این مطالعات که در ارتش آمریکا و بر روی سرباز های آمریکایی انجام شده است نشان داد، کبود ویتامین D احتمال ابتلا به ام اس ( MS ) را 60درصد افزایش میدهد. در این تحقیق گروهی از سربازان آمریکایی را مورد برسی قرار دادند که نشان داد در افرادی که مقدار این ویتامین در خون آنها بیشتر از 100N/ml است احتمال ابتلا به ام اس 60 درصد پایین تر میباشد. همچنین طی یک تحقیق دیگر مشخص که اصلاح کمبود ویتامین دی میتواند دوره های خاموشی MS را طولانی تر کند و بیماری را آهسته تر میکند.
ویروس اپشتین بار و ارتباط آن با MS
این ویروس مسئول عفونت منونوکلئوز عفونی است.( با علائمی مانند گلودرد، تب و تورم شدید غدد لنفاوی و التهاب طحال همراه است.) مطالعات نشان میدهد که ابتلا به این ویروس در سنین کودکی میتواند شانس ابتلا به ام اس را 15 برابر کند. ابتلا به این ویروس در سنین بالا تر میتواند خطر ابتلا به ام اس را حتی تا 30 برابر بیشتر کند. این عفونت همچنین میتواند شانس ابتلا به پارکینسون را نیز افزایش میدهد. دانشمندان بر این باور هستند که اپشتین بار بعد از عوامل ژنتیکی یکی از اصل ترین علت شناخته شده ام اس میباشد.
چاقی و تاثیر آن در MS
چاق به خصوص در سنین کودکی یکی از عواملی است که راه را برای ابتلا به ام اس است هموار میکند. در اینجا منظور از چاقی BMI>35 میباشد. آمار دقیقی از میزان تاثیر چاقی با MS در دسترس نیست ولی یکی از علل موثر در ابتلا به بیماری ام اس است.
انواع MS
این بیمار بر حسب روند پیشرفت و شدت انوع مختلفی دارند که از قرار زیر میباشند:
- RR یا همان ام اس نوسان دار عود کننده: بیش از 80 درصد موارد ابتلا به بیماری ام اس را تشکیل میدهد. این حالت با دوره های عود و خاموشی همراه است
- pp یا همانMS پیشرونده اولیه: حدود 10 درصد از موارد ابتلا به ام اس را تشکیل میدهد در این حالت بیماری با یک روند آهسته ولی بدون خاموشی پیشرفت میکند.
- SP( ام اس پیشرونده ثانویه): در این حالت بیماری ابتدا در مرحله RR ولی کم کم دوره های خاموشی کوتاه تر میشود. بیشتر موارد ام اسRR پس از مدتی به نوعSP تبدیل میشوند.
- PR(عود کننده پیشرفته): در این حالت بیماری از ابتدا پیشرونده است و فقط گاهی روند آن کندتر و در برخی موارد بسیار تندتر میشود.
در بیشتر موارد این بیمار دارای دوره های متداول خاموشی وعود مجدد است که باعث به تاخیر افتادن تشخیص این بیماری میشود. تشخیص زود هنگام MS میتواند در کنترل به موقع این بیماری موثر باشد و باعث میشود بیمار سریع تر تحت درمان قرارگیرد.
تشخیص ام اس
MRI قطعی ترین روش برای تشخیص MS میباشد. اما میتوان از سایر روش ها نظیر آزمایش خون و تست عصب و عضله نیز استفاده کرد. ( تست عصب و عضله بیشتر برای مشخص کردن شدت عود بیماری مورد استفاده قار میگیرد.
در MRI فرد مبتلا به ام اس، لکه های سفیدی پراکنده ایی ( عمدتا در مغز) مشاهده میشود. این لکه ها به اسکلروز معروف هستند و در واقع نشان دهنده نقاط آسیب دیده میباشند. هرچه تعداد و وسعت این لکه ها بیشتر باشد بیماری پیشرفته تر است.
معمولا اولین علامت MS مشکلات بینایی نظیر دو بینی و وجود لکه های کور در میدان بینایی است. و این امر باعث اشتباه در تشخیص بیماری میشود.
عوارض MS
بیماری ام اس در موارد پیشرفته میتواند عوارض بسیاری را به جا بگذارد. برخی از این عوارض در اثر کاهش تحرکات بدن ایجاد میشود و برخی دیگر در اثر تاثیر مستقیم بیماری بر روی بافت ها و اندام های مختلف ظاهر میشوند. مهمترین عوارض MS شامل موارد زیر است:
- یبوست
- عفونت ادراری
- ادم پا ها
- کاهش توده استخوان ها( در ارتباط با بی حرکتی)
- افسردگی( در 66 در صد افراد مبتلا به ام اس مشاهده میشود)
- مشکلات زناشویی
- کندی واکنش ها
- خشکی و تغییر شکل مفاصل( در ارتباط با بی تحرکی)
- پنومونی
برخلاف بسیاری از بیماری ها که ورزش میتواند به بهبودی آنها کمک کند، در افراد مبتلا به ام اس ورزش های هوازی میتوانند علائم بیماری را تشدید کنند. افزایش درجه حرارت بدن در این افراد میتواند سبب تشدید علائم شود و به این جهت است که علائم بیماری در هنگام اواسط ظهر شدید تر است. ورزش هایی مانند پیاده روی ، استخر، و به طور کلی ورزش های که دمای بدن را بسیار بالا نبرند، در این افراد مجاز و حتی ضروری است. داشتن فعالیت های نرمال میتواند خطر ابتلا به برخی عوارض ام اس مانند پوکی استخوان و یبوست و پنومونی را کاهش دهد. خوشبختانه دارو های بسیار برای کنترل این بیماری موجود است و امید میرود در آینده نتایج بسیار بهتری نیز حاصل شود.
داروهای مورد استفاده در درمان ام اس
روش ها و دارو های بسیاری در درمان این بیماری به کار میروند که همه ی آنها جنبه کنترلی دارند. مهمترین این دارو ها شامل کوپاکسون، بتافرون و آوونکس میباشند. از سایر دارو نظیر باکلوفن ،کورتیکواستروئد ها و استافینوفن نیز در ام اس استفاده میشوند که در ادامه به برسی کاملتر آنها میپردازیم.
کوپاکسون
یکی از دارو های مورد استفاده در ام اس نوعRR است. این دارو به صورت تزریقی در دسترس است و برای تهیه آن نسخه پزشک الزامی است. کوپاکسون پس از دوره های عود بیماری تزریق میشود و میتواند سبب طولانی شدن دوره های خاموشی و نیز کاهش پیشرفت MS شود. این دارو همچنین دارای نام های دیگری از جمله:سینومر، کوپامر و اسویمر است. نام اصلی و علمی این دارو گلاتیر امر استات است. عوارض این دارو شامل سردرد، اضطراب، افزایش خطر عفونت و گر گرفتگی و … است.
آوونکس
نام دیگر این دارو رسیژن است. این دارو نیز به صورت آمپول و با نسخه پزشک قابل تهیه است. رسژن نیز برای کنترل دوره های عود بیماری مورد استفاده قرار میگیرد. آوونکس در بیمارانی با مشکلات حاد کبدی ممنوع است. از عواض این دارو میتوان به افزایش آنزیم های کبدی، گر گرفتگی و التهاب در ناحیه تزریق اشاره کرد.
بتافرون
بتافرون نیز باعث جلوگیری پیشرفت MS مورد استفاده قرار میگیرد. مکانیسم اثر این دارو نیز تقریبا مشابه آوونکس است. این دارو نیز به شکل آمپول در بازار و با نسخه پزشک قابل تهیه است.
کورتیکواستروئید ها
متیل پردنیزولون یکی از اصلی ترین کوتیکواستروئید های مرد استفاده در کنترل و درمان ام اس است. این دارو اولین دارویی است که در زمان عود MS به بیماری داده میشود. از عوارض این دارو میتوان به افزایش قند خون، آب مروارید( کاتاراکت)، فشار خون ، بی خوابی و هیرسوتیسم، پوکی استخوان و … اشاره کرد. متیل پردنیزولون به خوبی میتواند عود بیماری را متوقف کند و در ام اس نوعRR اولین خط درمانی در زمان عود بیماری میباشد.
باکلوفن
میتواند برای کاهش اسپاسم های ناشی از بیماری MS مورد استفاده قرار گیرد. این دارو از طریق تاثیر بر گیرنده های GABA نخاعی باعث شل شدن عضلات میشود. از عوارض شایع باکلوفن میتوان به ضعف، خواب آلودگی و گیجی اشاره کرد.
ویتامین دی
ویتامین دی اگرچه نمیتواند باعث درمان MS شود ولی میتواند روند بیماری را کندتر کند. در یک تحقیق انجام شده که بر روی تعدادی از بیمارانی که در مراحل اولیه بیماری آنها تشخیص داده شده بود مشخص شد ویتامین دی میتواند دوره های خاموشی بیماری را در ام اس RR افزایش دهد و روند بیماری را آهسته کند.
پیشگیری از ام اس
راه های زیادی برای پیشگیری از این بیماری ارائه نشده است زیرا علت MS هنوز کاملا مشخص نیست ولی به طور کلی موارد زیر میتواند در پیشگیری از ام اس موثر باشد.
- اصلاح کمبود ویتامینD
- اصلاح چاقی
- استفاده کمتر از کرم های ضد آفتاب با درصد بالا
- ترک سیگار
- ورزش
- مقابله با استرس
- درمان عفونت های ناشی از ویروس اپشتین بار
موارد بالا مهمترین مواردی هستند که شما میتوانید برای مقابله با ام اس از آن استفاده کنید.
.
پایان
.
ناشر : مجله پزشکی بیمارسلامت
باسپاس فراوان از گروه مطالعاتی و تحقیقاتی هیرو
با سلامت خدمت گروه تحقیقاتی هیرو بابت جمع آوری این اطلاعات ببخشید من چند وقته سردرد دارم میتونه نشونه ام اس باشه ؟؟؟
سر درد تنها و ساده نمیتونه نشانه اختصاصی برای این بیماری باشه.
سردرد بزرگترین مشکل بشره و تقریبا تمام مردم در طول زندگیشون با آن مواجه میشوند.