یرقان یا زردی چیست؟

یرقان یا زردی حالتی است که در آن پوست بدن و صلبیه چشم( سفیدی چشم) به رنگ زرد تمایل پیدا میکند. این حالت در اثر تجمع رنگ دانه های گلبول های قرمز( بیلی روبین) در خون ایجاد میشود. این رنگ دانه ها نیز در نتیجه از بین رفتن گلبول های قرمز خون ایجاد میشود. وظیفه دفع این رنگدانه ها( بیلی روبین) بر عهده ی کبد میباشد.
زردی یا همان یرقان معمولا یک نشانه است و نه یک بیماری و میتواند نشان دهنده مشکلاتی در کبد ، کیسه صفرا و یا تجزیه ی گلبول های قرمز باشد.
در نوزادان که تازه متولد میشوند مخصوصا کودکانه زود تر از سن 38 هفتگی متولد میشوند معمولا درجات خفیفی از زردی به چشم میخورد که طبیعی است. 
در ادامه با سایت بیمار سلامت همراه باشید تا با علت ها ، علائم، درمان ها و عواض یرقان یا همان زردی بیشتر آشنا شویم.

علت یرقان

یرقان به علت عدم توانایی بدن در پاکسازی بیلی روبین( رنگ دانه های موجود در ساختار گلبول قرمز) از بدن ایجاد میشود. گاهی این علت به دنبال اختلال در عملکرد کبد و صفرا میباشد و گاهی در نتیجه افزایش تولید بیلی روبین ایجاد میشود. به طور کلی یرقان میتواند علت هایی همچون عدم تکامل کبد ، سنگ صفرا ، تجزیه گلبول های قرمز ،بارداریی و زنتیک داشته باشد که در ادامه به شرح آنها میپردازیم.

عدم تکامل کبد

عدم تکامل کبد یکی از علت های یرقان در نوزادان است که معمولا گذرا است و به خودی خود بهبود میابد. اگر زردی ایجاد شده در این حالت خفیف باشد ، احتیاجی به درمان خواصی نیست. اما اگر زردی به کف دست ها، پاها و پشت گوش سرایت کرده باشد لازم به انجام اقدامات درمانی نظیر فتو تراپی( نور درمانی) است.

مشکلات کبدی

برخی از مشکلات حاد و پیشرفته کبدی از جمله نارسایی کبدی، سیروز کبدی و هپاتیت میتوانند موجب یرقان شوند. در این حالات کبد توانایی پاکسازی بدن از بیلی روبین را از دست میدهد. علائمی همچون ضعف، بی حالی و بی اشتهایی، تهوع و استفراغ در این بیماران دیده میشود.

سنگ صفرا

سنگ صفرا بخصوص اگر در مجاری صفرایی رخ دهد میتواند باعث بروز یرقان شود. این حالت علاوه بر زردی پوست و چشم ها باعث خارش شدید پوست نیز میشود. سنگ صفرا شایع ترین علت یرقان در بزرگسالان است و در صورت عدم درمان در دراز مدت میتواند باعث نارسایی کبد نیز شود.

تجزیه گلبول های قرمز

تجزیه گلبول های قرمز ( آنمی همولیتیک) میتواند در نتیجه برخی مشکلات ژنتیکی مانند: هموفیلی، تالاسمی و کم خونی داسی شکل ایجاد شود. همچنین میتواند در نتیجه تزریق مکرر خون، شیمی درمانی، عفونت خون سوختگی های شدید ایجاد شود. در این نوع یرقان ، کبد وظیفه اش را انجام میدهد ولی به علت سرعت بالا در از بین رفتن گلبول های قرمز ، رنگ دانه های زیادی در خون آزاد میشود. سرعت تولید این رنگ دانه ها از سرعت پاکسازی آنها بیشتر است و این حالت باعث ایجاد یرقان با منشاء غیر کبدی میشود. در این حالت فرد مستعد سنگ صفرا و کم خونی موسوم به کم خونی همولیتیک( آنمی همولیتیک )  میشود.

بارداری

 زردی ( یرقان ) بارداری به علت انسداد مجاری صفراوی در اثر رشد جنین و اعمال فشار روی احشا داخلی ایجاد میشود. برخی اوقات نیز این زردی به علت حساسیت غیر عادی بدن به تغییرات هورمونی در دوران بارداری ایجاد میشود. زردی بارداری معمولا پس از اتمام بارداری از بین میرود.

یرقان ارثی

این نوع یرقان اگرچه چندان شایع نیست اما فرد میتواند از همان کودکی با آن مواجه باشد.در این زمینه سندرم ژیلبرت، سندرم دوبین جانسون و سندرم روتور بیشتری نقش را ایفا میکنند.

علائم یرقان

مهمترین و عمومی ترین علائم یرقان ، زردی پوست بدن و صلبیه چشم ( سفیدی چشم) است. شدت این بیماری به وسعت درگیری بستگی دارد. مثلا اولین قسمتی که در این بیماری درگیر میشود پوست صورت است و در صورت درگیری کف دست ها و پاها یعنی یرقان وسیع است. سایر علائم یرقان ( زردی ) شامل موارد زیر است:

• خارش پوست بدن(( در زردی های ناشی از سنگ صفرا بیشتر مشاهده میشود)).
• ضعیف شدن حس چشایی ( اولین نشانه این بیماری است)
• مدفون روشن( در سنگ صفرا و نارسایی کبدی مشاهده میشود)
• ادرار تیره
• خستگی
• بی حالی
• بی اشتهایی
• کاهش سطح هوشیاری( نادر است و در موارد بسیار حاد ایجاد میشود)

در نوزادان تنها علامتی که میتوان مشاهده کرد زردی پوست است که معمولا طی یک هفته برطرف میشود. ارتباطی بین زردی کودکان و سطح هوش آن ها وجود ندارد و یرقان به ندرت روی هوش این بچه ها اثر میگزارد.

قطعی ترین راه تشخیص یرقان آزمایش خون و اندازه گیری سطح بیلی روبین( رنگ دانه هایی که از تجزیه گلبول های قرمز آزاد میشود.) میباشد.

درمان یرقان

درمان یرقان به علائم آن بستگی دارد و به طور کلی شامل استفاده از دارو هایی برای کاهش خارش پوست و تسهیل دفع بیلی روبین است. در برخی موارد که علت زردی سنگ و انسداد صفرا باشد ممکن است به جراحی لازم باشد که برای برطرف کردن علت زمینه ایی میباشد. به طور کلی درمان یرقان میتواند شامل استفاده از دارو هایی مانند فنوباربیتال ، فنی توئین ، کلسترامین یا استفاده از روش هایی مانند فتوتراپی و تعویض خون استفاده میشود. در یرقان هایی با منشا طحال ممکن است از روش های جراحی استفاده شود که چندان شایع نیست. در ادامه به شرح کامل انواع روش های درمان یرقان میپردازیم.

فتوتراپی

فتوتراپی یا همان نور درمانی یکی از روش های درمان یرقان در نوزادان و خردسالان است. در این روش فرد باید هیچ لباسی به تن نداشته باشد. برای انجام فتوتراپی نوزاد را زیر نوی لامپ ( شبیه لامپ مهتابی) میگزارند و چشم های نوزاد را میپوشانند تا به چشم ها صدمه نزند. همچنین لازم است اندام جنسی نیز پوشانده شود. نور درمانی یا همان فتوتراپی برای درمان یرقان متوسط به کار میرود. و قادر به درمان موارد حاد نیست.
در نور درمانی یا همان فتوتراپی ، بیلی روبین در اثر تابش نور به پوست میشکند و به ترکیبی تبدیل میشود که میتواند علاوه بر کبد از طریق ادرار نیز به راحتی دفع شود. با دفع شدن این رنگدانه ها( بیلی روبین) علائم یرقان فروکش میکند.

کلسترامین

کلسترامین دارویی برای پاین آوردن کلسترول خون است. اما در درمان یارقان یا همان زردی نیز برای افزایش تولید و جریان صفرا و نیز کاهش خارش پوست به کار میرود. کلسترامین برای بیماری که یرقان آن ها ناشی از سنگ صفرا میباشد استفاده میشود. مصرف این دارو در افرادی که انسداد کامل مجاری صفراوی دارند ممنوع است. عوارض دارو شامل: سردرد، خواب آلودگی، بی اشتهایی، سوزش ادراری و… میباشد.

فنوباربیتال

این دارو یک دارو ضد صرع است اما در درمان یرقان نیز میتوان از آن بهره برد. فنوباربیتال باعث افزایش جریان صفرا و در نتیجه افزایش دفع بیلی روبین از بیده میشود. فنوباربیتال در افرادی که سنگ ههای صفرایی دارند باید با احتیاط مصرف شود. از عوارض شایع این دارو میتوان به: خواب آلودگی، بی حالی، یبوست، بی اشتهایی، توهم ،کاهش ضربان قلب و افت فشار خون اشاره کرد. سایر دارو های مشابه فنوباربیتال که میتواند در درمان یرقان یا همان زردی موثر باشد شامل کابامازپین و فنی توئین است که با مکانیسمی شبیه به فنوباربیتال میتوانند در درمان زردی موثر واقع شوند.

آنتی هیستامین

آنتی هیستامین نیز همانند کلسترامین باعث کاهش خارش پوست میشود. از عواض آنتی هیستامین ها میتوان به : خشکی دهان، تضعیف سیستم ایمنی و خواب آلودگی اشاره کرد.

تعویض خون

تعویض خون در موارد شدید یرقان به خصوص در کودکان و نوزادان استفاده میشود. در این روش از فست خون و تزریق خون همزمان استفاده میشود. معمولا آخرین راه برای درمان زردی در کودکان است. این روش در بزرگسالان کمتر استفاده میشود زیرا بدن افراد بزرگسال توانایی بیشتر در تحمل افزایش بیلی روبین دارد. بیلی روبین یک ترکیب سمی برای سیستم مغز و اعصاب به حساب میاید. با خارج کردن خون از بدن ، رنگدانه های آزاد در خون نیز خارج میشوند و این امر موجب درمان یرقان میشود. از خطرات این روش میتوان به: گرگرفتگی ، خارش بدن، تنگی نفس و شوک اشاره کرد.

پیشگیری از یرقان

اگر فرد بیماری زمینه ای مانند: سنگ کیسه صفرا و یا بیماری های مرتبط با کبد از جمله هپاتیت داشته باشند ، مهمترین روش پیشگیری از یرقان ، اصلاح بیماری زمینه ایی است. (مثلا درمان سنگ صفرا و یا کنترل هپاتیت) در مواردی که سنگ های صفراوی مسئول زردی باشند تنها راه درمانی برای یرقان نابودی این سنگ ها است.( برای مطالعه بیشتر درمورد سنگ کیسه صفرا روی این کلمه کلیک کنید)

همچنین راه کار های زیر در پیگیری از یرقان موثر هستند:

• عدم استفاده از قرص های ضد بارداری( فرد را مستعد سنگ صفرا میکند)
• تغذیه باشیر مادر( در نوزادان)
• اصلاح عفونت های مزمن مثل عفونت ادراری( برای مطالعه بیشتر روی کلمه عفونت ادراری کلیک کنید)
• اصلاح دیابت

عوارض یرقان

در صورت درمان به موقع یرقان معمولا عوارض خواصی ندارد. در کودکانی و نوزادانی که زردی شدید و درمان نشده داشته باشند ممکن است با تاثیرات منفی روی هوش فرد مواجه شویم.( ولی همانطور که گفتیم یرقان در بسیار از نوزادان به شکل خفیف وجود دارد و هیچ مشکلی ایجاد نمیکند.) همچنین یرقان یا همان زردی در در صورت ادامه یافتن و عدم درمان میتواند باعث ایجاد مشکلات پوستی میشود.

.

.

پایان

ناشر : سایت بیمار سلامت
با سپاس فراوان از گروه تحقیقاتی هیرو