هپارین یکی از معروف ترین دارو های ضد لخته و ضد انعقاد است. این دارو تنها به صورت آمپول تولید میشود و به صورت تزریق زیر جلدی و تزریق وریدی تجویز میشود. مهمترین محل تزریق هپارین اطراف شکم و پشت بازو و در داخل بافت چربی است. این دارو را معمولا به عنوان خط اول درمان و قبل از دارو های ضد انعقاد خوراکی تجویز میکنند. برخلاف دارو های ضد انعقاد خوراکی نظیر وارفارین، میتوان هپارین را در دوران بارداری نیز با رعایت احتیاط و در دوره بسیار کوتاه تجویز کرد. خونریزی های ناخواسته، کبودی های بی دلیل ، ریزش مو و سندرم پلاکت سفید از جمله مهمترین عوارض هپارین میباشد. نحوه تزریق این دارو بستگی به نوع سرنگ و ناحیه و نیز جثه فرد دارد ولی معمولا به صورت 90 درجه و زیر جلدی تزریق میشود. در ادامه این مقاله به برسی کلی تر نحوه مصرف، نحوه تزریق و ناحیه های تزریق و عوارض آمپول هپارین و مقایسه آن با سایر دارو های ضد لخته مانند وارفارین و انوکساپارین میپردازیم.
موارد مصرف هپارین
تجویز این دارو میتواند در جهت درمان و یا پیشگیری از لخته باشد. از این دارو همچنین پس از جراحی های مختلف و یا حین برخی اقدامات درمانی نظیر همو دیالیز نیز استفاده میشود. در قسمت زیر تمامی موارد مصرف ( کاربرد های درمانی ) هپارین ذکر شده است:
- حین جراحی های شکمی
- ترومبوز ورید عمقی( یا همان بیماری DVT )
- حین بیهوشی های طولانی مدت
- در حین دیالیز
- برای جلوگیری از انسداد کاتتر ها توسط لخته به عنوان مثال برای جلوگیری از انسداد آنژیوکت ( برای این منظور میتوان از هپارین لاک نیز استفاده کرد.)
- پس از سکته قلبی
- حین عمل قلب
- جلوگیر از انعقاد درون عروقی منتشره. ( یا همان بیماری DIC )
- در بیمارانی که بی حرکتی طولانی دارند ( نظیر بیمارانی که به ونتیلاتور وصل هستند)
- در شکستگی های شدید استخوان های بزرگ( نظیر شکستگی ران و یا لگن )
- افرادی که در معرض تشکیل لخته هستند ( مانند برخی بیماری های عفونی )
- فیبریلاسون دهلیزی ( یا همان AF )
- سرمازدگی شدید اندام ها
- پس از تعویض مفصل زانو و ران
- آمبولی ریوی ( انسداد شریان های ریوی توسط لخته )
به طور کلی هپارین را برای جلوگیری از تشکیل لخته و یا جلوگیری از بزرگتر شدن لخته هایی که قبلتا تشکیل شده اند ، تجویز میکنند. در سکته مغزی حاد ممکن است این دارو تاثیر چندانی نداشته باشد ولی ممکن است به عنوان درمان های کمکی استفاده شود. همچنین هپارین در سکته مغزی ایسکمیک قبل از شروع درمان با وارفارین ممکن است به مدت 48 ساعت یا بیشتر تجویز شود.( لازم به ذکر است که هپارین موارد منع مصرف بسیاری دارد لذا قبل از اقدام به شروع درمان با این داو باید وضعیت بالینی فرد به دقت برسی شود. اخذ یک شرح حال کامل قبل از شروع درمان با این دارو ضروری است.)
موارد منع مصرف
هپارین یک داروی ضد لخته است لذا این دارو را نباید در شرایطی که احتمال خونریزی وجود داشته باشد تجویز کرد. مهمترین موارد منع مصرف این دارو شامل موارد زیر است:
- زخم های گوارشی درمان نشده
- سکته مغزی هموراژیک ( سکته مغزی هموراژیک به سکته مغزی میگویند که در اثر خونریزی در مغز ایجاد شود.)
- سل درمان نشده و فعال
- سرطان های احشایی
- نارسایی کلیه و نارسایی کبدی حاد
- یرقان ( یا همان زردی )
- حساسیت مفرط به هپارین ( برخی افراد ممکن است به این دارو حساسیت داشته باشند که این حالت میتواند باعث سندرم پلاکت سفید یا همان white platelet syndrome شود. )
- سیروز کبدی
- فشار خون بالا و کنترل نشده
هپارین نمیتواند از جفت عبور کند لذا میتوان از آن در دوران بارداری استفاده کرد. البته اگر خطر سقط وجود دارد و یا اینکه فرد در بارداری های قبلی خود سابقه سقط با علت ناشناخته دارد نباید از این دارو استفاده کرد. به طور کلی میتوان اینگونه عنوان کرد که هپارین در دوران بارداری باید با احتیاط فراوان و تا جای ممکن طی یک دوره کوتاه مدت تجویز شود.
نحوه مصرف و تزریق هپارین
این دارو تنها به صورت آمپول تولید میشود و میتواند به صورت زیر جلدی و یا وریدی تزریق شود. نحوه مصرف هپارین به صورت وریدی مانند سایر دارو های وریدی است و تفاوت چندانی با آن ها ندارد. مهمترین نکته در مورد تزریق وریدی هپارین این است که نباید با هیچ داروی دیگری ترکیب شود. بهتر است قبل از تزریق وریدی ، دارو با 5 یا 10 سی سی آب مقطر رقیق کرد.
تزریق زیر جلدی رایج ترین راه مصرف آمپول هپارین است. در مواردی که دارو به صورت وریدی تزریق شود طول اثر آن بین 2 تا 4 ساعت خواهد بود ولی در تجویز زیر جلدی این دارو میتوان 8 الی 12 ساعت اثر مفیدی داشته باشد. بهترین ناحیه تزریق هپارین قسمت زیرین ناف و با فاصله چهار انگشت از ناف میباشد. بهتر است ناحیه تزریق فاقد جای زخم و یا کبودی باشد.
نکات مهم در مورد تزریق زیر جلدی هپارین
نباید محل تزریق هپارین پس از تزریق زیر جلدی را ماساژ داد زیرا این کار میتواند باعث ایجاد کبودی و نیز افزایش جذب دارو شود. از آسپیره کردن سرنگ قبل از تزریق خود داری کنید. ( آسپیره کردن به معنای کشیدن پیستول سرنگ قبل از تزریق است. ) برای تزریق زیر جلدی هپارین بهتر است از سرنگ انسولین استفاده شود. باید دقت داشت که دارو حتما در بافت چربی تزریق شود و به این منظور قبل از تزریق باید ناحیه مورد نظر را بین انگشتان جمع کنیم .
عوارض هپارین
همه دارو های دارای یکسری عوارض هستند که معمولا قبل از مصرف دارو باید در مورد آنها به فرد مصرف کننده توضیح داده شود. درد و کبودی ناحیه تزریق مهمترین عوارض هپارین هستند. اما خطرناک ترین عارضه این دارو سندروم پلاکت سفید است که در آن تعداد پلاکت ها به شدت کاهش میابد و میتواند باعث خونریزی های ناخواسته شود. به طور کلی عوارض جانبی هپارین شامل موارد زیر است:
- درد در پاها و دست ها
- ریزش موقت مو ( در درمان مصرف طولانی مدت مشاهده میشود ولی پس از قطع مصرف هپارین برطرف میشود.)
- کهیر و خارش پوست
- سردرد
- کاهش سطح آنزیم های کبدی ( AST و ALT )
- کبودی و درد ناحیه تزریق
- تحریک تنگی نفس در افراد مبتلا به آسم
- خونریزی های بی دلیل
- افزایش زمان قاعدگی
- پریاپیسم ( چزو عوارض نادر هپارین میباشد و شامل نعوظ طولانی مدت و دردناک است.)
- درد قفسه سینه
- اشک ریزش
- احتقان بینی
- پوکی استخوان ( در اثر مصرف طولانی مدت هپارین ممکن است ایجاد شود. )
موارد بالا عوارض احتمالی هپارین هستند ولی همانطور که گفتیم شایع ترین عارضه این دارو درد و کبود در ناحیه تزریق میباشد. بیشتر عوارض هپارین در موارد که دارو به مدت طولانی مدت و یا با دوز بالا تجویز شوند ، اتفاق می افتد. لازم به ذکر است خطرناک ترین عارضه این دارو سندروم پلاک سفید است. این سندروم نیز در افرادی که دچار آلرژی های شدید هستند شایع تر است. طول درمان با این دارو معمولا کمتر از 7 روز است و در این مدت معمولا عوارض شدیدی ایجاد نمیکند. در ادامه به برسی تداخلات دارویی و توصیه های پزشکی در طول درمان با هپارین میپردازیم.
تداخلات دارویی
تداخلات دارویی یکی از مهمترین مواردی است که هنگام مصرف یا تجویز یک دارو باید به آن توجه کرد. بزرگترین مزیت هپارین نسبت به داروهای ضد انعقاد خوراکی نظیر وارفارین تداخلات دارویی کم آن است. تداخلات داروی هپارین به شرخ زیر میباشد.
- آسپرین و سایر داروهای دسته NSAIDs نظیر ناپروکسن ، پیروکسیکام ، ایبوپروفن و … میتوانند باعث تشدید عمل هپارین شوند.
- آنتی هیستامین ها
- گایافنزین و تئوفیلین
- وارفارین
- انوکساپارین
- نیتروگلیسرین میتواند اثر هپارین را کاهش دهد لذا در هنگام مصرف همزمان این دو دارو باید حتما آزمایش PT انجام شود و دوز دارو بر اساس آن تنظیم گردد
همانطور که گفتیم هپارین جزء داروهایی است که تداخلات دارویی محدودی دارد و این یکی از بزرگترین مزیت های این دارو است که به ما اجازه میدهد در طیف وسیعی از بیماری ها و در کنار سایر درمان ها از آن استفاده کنیم.
وضعیت مصرف هپارین در دوران بارداری و شیردهی
این دارو در رده C بارداری میباشد و منع مصرف نسبی دارد. اما زیر نظر پزشک و با مشورت متخصص زنان ممکن است در دوران بارداری با دوز کم و دوره درمانی بسیار کوتاه استفاده شود.
هپارین میتواند داخل شیرمادر ترشح شود و میتواند برای نوزاد یا کودک شیرخوار خطرناک باشد از این رو نباید در دوران شیردهی مصرف شود.
توصیه های درمانی
- مصرف هپارین در زمان قائدگی میتواند باعث افزایش طول زمان قائدگی شود و این امر طبیعی است. اما در صورت افزایش غیر عادی خونریزی در این مدت ، باید به پزشک اطلاع داده شود.
- از مخلوط کردن این دارو با سایر دارو ها خود داری کنید.
- قبل از تزریق حتما به ظاهر دارو توجه کنید( باید شفاف و بدون کریستال باشد.)
- باید از مصرف الکل و سیگار در طول مدت درمان خودداری شود
- هپارین را را نباید به هیچ عنوان به صورت عضلانی تزریق کرد زیرا میتواند باعث هماتوم ( خون مردگی در بافت )شود.
- در طول درمان با این دارو بهتر است برای اصلاح از ماشین های ریش تراش بجای تیغ استفاده کرد. ( این عمر خطر خونریزی را کاهش میدهد. )
- در زمان درمان با هپارین بهتر است پروتامین سولفات در دسترس باشد.(( پروتامین سولفات مهمترین آنتی دوت ( پادزهر) هپارین است )).
مقایسه هپارین با سایر دارو های ضد انعقاد
دارو های ضد انعقاد به سه دسته تقسیم میشوند. 1. دسته دارو های ضد انعقاد تزریقی نظیر هپارین و انوکساپارین ، 2. داروهای ضد انعقاد خوراکی نظیر وارفارین و 3. دسته داروهای ضد تجمع پلاکتی نظیر آسپرین
در این قسمت به برسی و مقایسه وارفارین ، انوکساپارین و آسپرن با هپارین میپردازیم و آنها را از نظر مکانیسم اثر ، طول اثر و عوارض جانبی با یکدیگر مقایسه میکنیم:
آسپرین
آسپرین یک داروی ضد پلاکتی است و از طریق خنثی سازی آنزیم سیکلو اکسیژناز مانع تجمع پلاکت ها و تشکیل پلاک لخته میشود. این دارو برای رقیق کردن خون یک دارو بسیار خوب محسوب میشود و میتواند از تجمع پلاکت ها در خون جلوگیری کند. اثر آسپرین بر روی پلاکت ها غیر قابل برگشت است یعنی پلاکت هایی که تحت تاثیر آسپرین قرار میگیرند تا پایان عمر خود( حدود 7 روز ) توانایی شرکت در پلاک لخته را از دست میدهند. آسپرن بر خلاف هپارین در دوران بارداری منع مصرف کامل دارد و در رده D بارداری قرار میگیرد. در مواردی که خطر خونریزی وجود داشته باشد آسپرین منع مصرف کامل دارد. بر خلاف هپارن نباید از آسپرین قبل از جراحی ها استفاده کرد.
همچنین عوارض جانبی و موارد منع مصرف و تداخلات دارویی فراوانی برای آسپرین ذکر شده است. این در حالی است که مهمترین ویژگی هپارین عوارض کم و تداخلات دارویی محدود آن است.
مقایسه وارفارین و هپارین
وارفارین مهمترین داروی ضد انعقاد خوراکی است. در مواردی که لازم باشد دارو های ضد انعقاد به صورت طولانی مدت مصرف شود ، معمولا از وارفارین به جای هپارین استفاده میشود. مهمترین معضل وارفارین تداخلات دارویی آن است که باعث میشود نتوان آنرا در بسیاری از بیماران تجویز کرد. همچنین وارفارین میتواند از جفت عبور کند و میتواند باعث اختلال در تشکیل استخوان های جنین شود. لذا بر خلاف هپارین ، نمیتوان وارفارین را در دوران بارداری تجویز کرد.
وارفارین شروع اثر آهسته دارد و حدود 36 تا 48 ساعت زمان لازم است تا اثرش شروع شود در این فاصله زمانی معمولا همزمان با تجوز وارفارین هپارین نیز تجویز میشود.( البته لازم به ذکر است که تجویز همزمان این دو دارو باید با احتیاط و پس از آزمایش PTT و PT صورت گیرد.)
مقایسه انوکساپارین و هپارین
انوکساپارین یکی از مشتقات هپارین است. این دارو تمامی موارد مصرف هپارین را دارد و میتوان آنرا نیز در دوران بارداری با احتیاط تجویز کرد. مهمترین تفاوت این دو دارو وزن مولکولی و طول اثر آنهاست. انوکساپارین نسبت به هپارین از طول اثر بیشتری برخوردار است و فقط یک بار در روز تزریق میشود. همچنین انوکساپارین دارای وزن مولکولی پایین است که موجب افزایش فراهمی زیستی ( گسترش دارو در بدن ) میشود. مهمترین مورد منع مصرف انوکساپارین نارسایی کلیه است.
پایان مقاله
ناشر : سایت بیمارسلامت
گردآوری شده توسط گروه مطالعاتی و تحقیقاتی هیرو
سلام. خواستم بینم میشه هپارین و آپوتل و سفازولین رو داخل میکروست بریزم و پاهم تزریق کنم. ممنون
سلام. خیر، هپارین خواص اسیدی داره و نباید با هیچ دارویی ترکیب بشه. میتونید سفارولین و آپوتل رو داخل سرم بریزید و هپارین رو به صورت بلوس تزریق کنید.