ویتامین دی چیست

ویتامین دی( یا همان ویتامین D) یکی از ویتامین های محلول در چربی است. ویتامین D تنها ویتامینی است که در بدن انسان میتواند به طور کامل تولید شود. پیش ساخت این ویتامین از تابش نور خورشید به پوست و از کلسترول تولید میشود و سپس به کبد میرود. فرم فعال این ویتامین در کلیه ها تولید میشود و میتواند در روده ها نیز مستقر شود.

وظیفه اصلی ویتامین دی جذب کلسیم از روده ها و کمک به رسوب آن در استخوان ها است که این امر موجب افزایش تراکم استخوان میشود. ولی شواهد فراوانی از تاثیر vitamin D در پیشگیری و درمان برخی بیماری ها نظیر لوپوس، ام اس (MS) و برخی سرطان ها وجود دارد.

ویتامین دی انواع مختلفی دارد( D3وD2) دارد که در بدن همه ی آن ها به یک شکل در میایند( در رودها به شکل 24,25(OH)2D3 و در کلیه ها به شکل(1,25(OH)2D3). و به طور کلی منظور از ویتامین دی همان D3(دی 3) است.

وظایف ویتامین دی

همان طور که گفتیم مهمترین وظیفه این ویتامین جذب و حفظ کلسیم است. ویتامین دی در روده ها باعث افزایش جذب کلسیم و فسفر میشود.viamin D در کلیه ها باعث افزایش باز جذب کلسیم و فسفر از ادرار میشود و در استخوان ها باعث رسوب فسفر و کلسیم در استخوان میشود.
همچنین مطابق مطالعات اخیر ویتامین دی میتواند در جلوگیری از برخی بیماری های خود ایمنی موثر باشد. به عنوان مثال مطابق یکی از این تحقیقات که در ارتش آمریکا و بر روی سربازان قرار گرفت سربازانی که ویتامین دی کافی در بدن آنها وجود داشت شانس ابتلا به ام اس 60 درصد در آن ها پایین تر بود. همچنین مطابق طحقیقی دیگر و باز هم در کشور آمریکا مشخص شد مصرف ویتامین دی در اوایل ام اس میتواند موجب خاموشی بیماری شود و از عود آن جلوگیری میکند

ویتامین D میتواند موجب کاهش ترشح هورمون پاراتیرئید شود. این هورمون برای حفظ سطوح کلسیم خون اقدام به تجزیه استخوان میکند.
مدت هاست که از پماد های ویتامین دی و ویتامین آ برای کنترل بیماری پسوریازیس استفاده میشود و میتواند تولید نابجای سلولی را متوقف کند.

نحوه جذب

این ویتامین میتواند در پوست و در اثر تابش خورشید بر سطح پوست تولید میشود. تولید این ویتامین از تمام پوست امکان پذیر است. ولی تنها پوست دست ها صورت و پاها در صورتی که در معرض تابش باشند نیاز شما را تامین میکند. همچنین این ویتامین از راه دستگاه گوارش و به صورت غیر فعال(بدون صرف انرژی) جذب میشود و میتواند تا مدتی در کبد ذخیره شود. ویتامین دی با غذا و بهتر از معده خالی جذب میشود. شما ممکن است انواع مختلفی از آن( دی3 و یا دی2 ) را با غذا مصرف کنید ولی هر دو آنها در بدن یک کار یکسان را انجام میدهند. دی 2 بیشتر در منابع گیاهی وجود دارد و منابع جانوری حاوی دی 3d)3 )هستند.

کمبود ویتامین دی

کمبود این ویتامین در نیمکره شمالی و مخصوصا در بین زن ها بیشتر مشاهده میشود. در کشور های اسلامی نیز کمبود ویتامین دی در بین زنان بسیار شایع است که میتواند با حجاب مرتبط باشد.
بسیاری از افراد استفاده وسیع از کرم های آنتی UV با درصد بالا (کرم های ضد آفتاب قوی) را عاملی برای شیوع کمبود روز افزون ویتامین دی دانسته اند. همچنین دانشمندان ارتباطات معنا داری بین کمبود ویتامین دی و زینک با سرطان یافته اند ولی تحقیقات همچنان ادامه دارد.
کمبود vitamin d میتواند علائم بسیار ایجاد کند ولی متاسفانه بیشتر آن ها تا زمانی که کمبود بسیار شدید نباشد ، ظاهر نمیشوند.

علائم کمبود ویتامین دی

مهمترین علائم این مشکل شامل موارد زیر است

• استخوان درد
• نرمی استخوان( یا همان راشتیسم)
• ستئوپورز( یا همان پوکی استخوانها)
• گرفتگی عضلانی( در موارد حاد کمبود ویتامین دی و به دنبال آن کمبود شدید کلسیم ایجاد میشود)
• تاخیر در رشد دندانها( در کودکان)
• تغییر شکل استخوان ها( در دوران کودکی و نوزادی مشاهده میشود)
• کمر درد
• تاخیر در بسته شدن فونتانل ها در دوران نوزادی

مهمترین علائم کمبود ویتامین دی شامل موارد بالا است ولی همانطور که گفتیم تا زمانی که کمبود شدید و یا مزمن ایجاد نشود علائم فوق هویدا نمیشوند. لذا مهمترین راه تشخیص کمبود این ویتامین آزمایش خون است. منابع مختلف مقادیر مختلفی برای سطح نرمال ویتامین دی خون عنوان کرده اند ، زیرا هر کیت آزمایشگاهی میتواند میزان متفاوتی را نشان دهد.

راه های پیشگیری از کمبود ویتامین دی

مهمترین راه تامین شدن ویتامین قرار گرفتن در معرض نور خورشید است. مدت زمان کافی برای تامین ویتامین دی بدن با نور خورشید مشخص نیست و به سطح تابش بستگی دارد. (ولی در برخی منابع میزانی حتی در حدود یک ساعت را نیز کافی میدانند). اما منابع غذایی نیز در تامین ویتامین دی بدن کمک میکنند که مهمترین این منابع شامل موارد زیر است:

• زرده تخم مرغ
• شیر
• خرما
• گردو
• ماهی( از جمله ماهی تن، ماهی سالمون و ….)
• جگر
• حبوبات
• کره و پنیر

افراد در معرض خطر

گروه های زیر در معرض خطر کمبود ویتامین دی هستند

• افرادی که مشاغل خانگی دارند
• کسانی که از کرم های زد آفتاب زیاد استفاده میکنند
• افرادی که مجبورند برای مدت طولانی در یک مکان بسته بمانند( افرادی که در مترو، معادن ، زیر دریایی، مراکز امنیتی و…کار میکنند.)
• افراد بیمار و از کار افتاده( این گروه به شدن در معرض خطر ویتامین دی هستند)
• بیمارانی که مشکلات مزمن کلیوی دارند( همانطور که گفتیم فرم فعال وتامین دی در کلیه ها ساخته میشود.)
• افرادی که مشکلات مزمن و پیشرفته کبدی دارند
• افرادی که در مناطقی با زمستان های بسیار سرد و ابری زندگی میکنند( به طور کلی کمبود ویتامین دی در نیمکره شمالی بیشتر مشاهده میشود)

بیماری های مرتبط

کبود ویتامین دی میتواند با بسیار از بیماری ها از جمله سرطان سینه، رحم، پروستات و کولون ، بیماری ام اس، بیماری های قلبی و عروقی مرتبط است. در این رابطه تحقیقات فراوانی انجام شده است. در انتهای این مقاله در قسمت تحقیقات مرتبط با ویتامین دی به آن ها میپردازیم.

اصلاح کمبود vitamin D

برای اصلاح کمبود ویتامین دی میتوان از مکمل های ویتامین دی استفاده کرد. زیرا فردی که کمبود شدید و یا حتی متوسط ویتامین دی دارد باید دوز های بالایی از این ویتامین داده شود.
در صورت امکان قرار گرفتن در معرض آفتاب ملایم میتواند به بهبود سریعتر و پیشگیری از ابتلای مجدد به ویتامین دی موثر باشد.

مکمل های ویتامین دی معمولا به صورت قرص ها 1000U و 50/000U در دارو خانه ها قابل تهیه است. به افرادی که کمبود های خفیف تا متوسط دارند ممکن است قرص 50/0000 آن به صورت ماهانه داده شود. برای افرادی که کمبود های متوسط تا شدید ویتامین دی دارند قرص های 50/0000 به صورت هفتگی تا چند هفته و سپس مصرف ماهانه آن توصیه میشود. در بزرگسالانی که از کمبود شدید ویتامین دی و نیز پوکی استخوان و یا نارسای مزمن کلیوی رنج میبرند معمولا از آمپول D3 استفاده میشود.( معمولا دارو های خوراکی و تزریقی ویتامین دی به شکل D3 در بازار موجود است).
بهتر است این قرص ها در هنگام ظهر و همراه با غذا مصرف شوند.

استفاده از مکمل های ویتامین دی در افرادی با مشکلات مزمن کلیوی و کبدی امری گریز ناپذیر است. زیرا کبد منبع ذخیره و کلیه منبع فعال سازی ویتامین دی است.(دارو های حاوی ویتامین دی معمولا از فرم فعال آن استفاده میکنند)

هشدار: مصرف زیاد Vitamin D میتواند باعث مسمومیت شود. لذا از مصرف خودسرانه آن بپرهیزید

برخی اوقات در برخی از بیماری ها ممکن از از پماد vitamin d استفاده میکنند. این پماد ها تاثیری در اصلاح کمبود ویتامین دی نداد و صرفا کاربرد موضعی آن ها مد نظر است. پماد ویتامین دی که معمولا با ویتامین آ ترکیب میشود برای برخی بیماری های پوستی، ترک و خشکی پوست ونیز پسوریازیس استفاده میشود.

علائم مسمومیت با ویتامین دی

مسمومیت با این این ویتامین میتواند خطرناک باشد و عوارضی شدیدی داشته باشد لذا آشنایی با تمامی علائم مسمومیت با vitamin D ضروری است.(مخصوصا برای افرادی که از مکمل های ویتامین دی استفاده میکنند). از آنجایی که مواد غذایی معمولا قابلیت ایجاد مسمومیت با ویتامین دی را نداند ، مسمومیت معمولا در اثر مصرف مکمل ها ایجاد میشود و دارای علائم زیر است:

• بی اشتهایی
• کاش وزن
• ضربان قلب نامنظم
• تلو تلو خوردن

در صورت عدم درمان مسمومیت با ویتامین دی عوارض آن ظاهر میشود که شامل موارد زیر است:

1. رسوب کلسیم در اندام ها( مانند کبد، عضلات و …)
2. سنگ های کلیه
3. سفت شدن عروق و افزایش خطر فشار خون
4. آریتمی های کشنده قلبی
5. ادم اندام ها ( در موارد حاد و به علت مسمومیت کبدی با ویتامین دی ایجاد میشود)

موارد گفته شده در قسمت بالا مخصوصا برای افرادی که از مکمل های ویتامین دی استفاده میکنند ضروری است زیرا میتواند موجب تشخیص زود هنگام آن شود. در صورت مسمومیت شدید لازم است که برخی دارو ها برای درمان و پیشگیری از عوارض بیشتر مسمومیت با ویتامین دی به بیمار داده شود.

تحقیقات مرتبط با ویتامین دی

تحقیقات فراوانی در خصوص ارتباط ویتامین دی و بسیاری از بیماری ها انجام شده است. این تحقیقات نشان میدهد سرطان سیه، تخمدان ، پروستات و کولون و نیز بیماری های خود ایمنی نظیر لوپوس،آرتریت روماتوئید و … با کمبود ویتامین دی رابطه معناداری دارد. در ادامه به برسی برخی از این تحقیقات میپردازیم.

ام اس

تحقیقات فراوانی به رابطه ام اس و کمبود vitamin d اشاره دارند. مطابق تحقیقاتی که طی چند سال و بر روی جامعه آماری متشکل از تعداد زیادی از سربازان آمریکایی انجام شد حفظ سطح ویتامین دی در حد نرمال میتواند تا 60 درصد از ابتلا شدن به ام اس جلوگیری کند.

مطابق برخی از مطالعات دیگر ویتامین دی میتواند روند بیماری ام اس را کند کند. در این تحقیق دانشمندان به گروهی از بیماران مبتلا به ام اس که به تازگی و در مراحل اولیه بیماری شناسایی شده بودند مکمل های ویتامین دی دادند. بر اساس نتایج این تحقیقات مشخص شد ویتامین دی میتواند روند بیماری ام اس را کند کند و دوره های خاموشی را در ام اس نوعRR طولانی تر کند. همچنین مشخص شد در مناطقی که کمبود ویتامین دی بیشتر است ( مانند شمال کانادا ، شمال اروپا ، شمال آمریکا و …) شیوع ام اس نیز بالا تر است.
همچنین دانشمندان یکی از راه های پیشگیر از ام اس را استفاده کمتر از کرم های ضد آفتاب جهت تامین ویتامین دی مورد نیاز بدن از نور خورشید میدانند. سایر بیماری های خود ایمنی نظیر لوپوس و پسوریازیس با کمبود ویتامین دی در ارتباط هستند.

سرطان سینه و سرطان تخمدان

مطابق مطالعات انجام گرفته مشخص شده است بیش از 50 درصد افرادی که به سرطان سینه و سرطان تخمدان مبتلا هستند کمبود ویتامین دی دارند. همچنین مطابق این تحقیقات ویتامین دی میتواند امید به زندگی افراد مبتلا به سرطان سینه و سرطان تخمدان را افزایش دهد. طبق نظر بسیاری از محققین ارتباط بین کمبودvitamin d و سرطان پستان مهمترین کشف انجام شده در زمینه سرطان است.(امروزه یکی از دارو هایی که به بیماران سرطانی میدهند ویتامین دی است که هنوز جای بحث دارد و مطالعات روی آن همچنان ادامه دارد.)

عفونت های تنفسی و ویتامین دی

دانشمندان دریافته اند که داشتن سطوح نرمال ویتامین دی میتواند مقاومت بدن در برابر انواع عفونت ها را بالا ببرد. در سال های اخیر برای مقابله با ویروس کرونا از vitamin D3 به فراوانی استفاده شد.
مصرف ویتامین دی میتواند مقاومت بدن در برابر عفونت های تنفسی افزایش دهد و شانس بقا در برابر سل و کرونا را افزایش میدهد.

پسوریازیس و لوپوس

کمبود ویتامین دی در بین افراد مبتلا به لوپوس و پسوریازیس به وفور یافت میشود. همچنین از پماد های آ+دی برای درمان و کنترل پسوریازیس بهره میبرند.
استفاده از مکمل های ویتامین دی میتواند شانس ابتلا به لوپوس سیستمیک ( شدید ترین نوع لوپوس) را کاهش دهد.

حرف آخر: امروزه ارتباطات فراوانی بین کمبود برخی مواد غذایی و بیماری های نوین در حال شناسایی است. تحقیقات گسترده در مورد کمبود و اهمیت ویتامین دی در سرطان پستان شناسایی شد که این امر موجب افزایش بودجه های تحقیقاتی در مورد اهمیت این ویتامین گردید. دانشمندان همچنان در حال برسی و کشف حقایق جدید در مورد اهمیت vitamin d بر سلامت انسان هستند.

ناشر: سایت بیمار سلامت

با تشکر فراوان ار گروه تحقیقاتی و مطالعاتی هیرو