سردرد خوشه ای( کلاستر) شدید ترین نوع سردرد است که در مردان 3 تا 5 برابر زنان مشاهده میشود. این سردرد ها معمولا کوتاه مدت ولی مزمن هستند و میتواند بار ها و بار ها تکرار شوند. اصلی ترین مشخصه این نوع سردرد درد در اطراف یا پشت یکی از چشم ها و یا یک طرف سر میباشد. حملات سردرد در این بیماری معمولا شب ها بیشتر مشاهده میشود و فرد هر بار در یک زمان مشخص و حتی روز های مشخصی آنرا تجربه میکند. برخی سردرد خوشه ای ( یا همان کلاستر ) را میگرن چشمی مینامند که اشتباه است و این دو بیماری باید دیگر تفاوت های زیادی داند.
برای درمان این بیماری از دارو های فراوانی از جمله مسکن ها، بتا بلاکر ها ، کلسیم بلاکر ها تریپتان و … استفاده میشود.
در ادامه و در سایت بیمار سلامت به برسی علائم، علت ها، انواع، و معرفی تمامی روش های درمانی سر درد خوشه ای میپردازیم:
علائم سردرد خوشه ای
این بیماری علائم بسیاری دارند که بیشتر آن ها ارتباطی با سردرد ندارند. به طور کلی این بیماری دارای علائم زیر است:
- آب ریزش بینی
- فتوفوبیا( ترس از نور)
- فنوفوبیا( ترس از صدا)
- تحریک پذیری
- احساس پری در گوش
- احتقاق بینی
- افتادگی پلک ها
- سردرد
- درد در اطراف و پشت چشم
مهمترین ویژگی درد های ناشی از سردرد خوشه ای شامل موارد زیر است:
- یک طرفه است( یکی یک طرف سر و یکی از چم ها را در گیر میکند)
- شدید و عمقی است( فرد عنوان میکند چیزی از داخل به سر او فشار میاورد)
- در شب ها بیشتر اتفاق می افتد
- معمولا در یک تایم مشخص شروع میشوند
- در فصل بهار و پاییز شایع تر است
- با راه رفتن و اعمال فشار روی سر بهبود میابد
در سردرد خوشه ای شاهد حملات سردرد به طور متناوب هستیم که میتواند حتی تا هشت بار در روز اتفاق افتد. ولی معمولا به صورت یک روز در میان و برای دوره های یک تا دو ماهه اتفاق می افتند. سردرد ها معمولا ناگهانی شروع میشوند و معمولا پس از 15تا 20دقیقه تسکین میابند. بسیار از افراد میتواند زمان شروع سردرد خوشه ای را پیش بینی کنند زیرا معمولا در یک زمان مشخص اتفاق می افتد( مثلا هر روز ساعت 9 تا 9:15). این بیماری حدود 0.1 درصد جمعیت را درگیر خود کرده است.
علت بیماری
علت این این بیمار هنوز کاملا شناخته شده نیست. برخی تغیرات ساختاری و عملکردی هیپوتالاموس را مسئول این مشکل میدانند و برخی تغیرات عصب سه قلو را مسئول سردرد خوشه ایی میدانند. اما دانشمندان با انجام پروسیجر های تصویر برداری دریافته اند در زمان وقوع حملات سردرد خوشه ای قسمت هایی در اطراف هیپوتالاموس پر رنگ تر میشوند که نشانه فعالیت بیشتر این نقاط است. همچنین در زمان بروز این حملات سطح دوپامین بدن افزایش میابد. از این رو افزایش فعالیت دوپامینرژیک هیپوتالاموس را در ایجاد سردرد خوشه ای دخیل میدانند. این گروه از دانشمندان اظهار میکنند این افزایش فعالیت دوپامینرژیک باعث تاثیراتی بر روی عصب سه قلو میشود. عصب سه قلو مسئول ایجاد حس درد در صورت و قسمتی از قرنیه است. از طرفی به علت نزدیکی عصب بینایی به این ناحیه ممکن است فعالیت های این عصب دچار مشکل شود و در نهایت باعث درد در ناحیه صورت و چشم میشود.
چه عواملی باعث تشدید سردرد خوشه ای میشود
این بیماری چندان متاثر از عوامل خارجی نیست ولی به طور کلی موارد زیر میتوند تا حدود شدت این بیماری را افزایش دهد.
- سیگار کشیدن
- مصرف الکل
- هیستامین
- نیترات ها( نیترات ها یکی از دسته های دارویی پاین آورنده فشار خون شامل، نیتروکانتین، نیتروگلیسرین میباشد. بخی از غذا ها مانند سیر، چقندر، قهوه و شکلات نیز غنی از نتیرات هستند)
موارد گفته شده در قسمت بالا در تشدید سردرد های ناشی از میگرن نیز موثر هستند. ولی این مواد نه عاملی برای ایجاد سردرد خوشه ای هستند و نه دلیل برای ابتلا به میگرن و فقط بیماری را تشدید میکنند.
تفاوت میگرن و سردرد خوشه ای
این بیمار از نظر عامل ایجاد کننده کاملا با هم متفاوت هستند. میگرن احتمالا به علت احتقان و پرخونی مغز ایجاد میشود که بیشتر به علت مشکل در عروق مغزی میباشد در حالی که سردرد کلاستر به علت مشکلات احتمالی در هیپوتالاموس و تاثیرات آن بر روی عصب شماره سه و عصب بینایی است.
سردرد های ناشی از میگرن با فعالیت و تحرک بد تر میشوند در حالی که افراد مبتلا به سردرد های خوشه ای در زمان حملات سردرد تمایل به راه رفتن دارند. همچنین درد های میگرن میتوانند برای بیش از 4 ساعت ادامه یابند در حالی که طول درد های کلاستر معمولا بین 15 تا 20 دقیقه میباشند. حملات میگرن معمولا هر روز اتفاق نمی افتند ولی سردرد خوشه ای میتواند حتی چند بار در طول یک روز اتفاق افتد.
تفاوت سردر خوشه ای و سردرد تنشی
سردرد تنشی شایع ترین نوع سردرد است. درد های ناشی از این سر درد معمولا در قسمت پیشانی و یا میان سر مشاهده میشوند. بر خلاف سردرد خوشه ای در سردرد تنشی شاهد علائمی ماند درد چشم ها ، اب ریزش بینی و .. نیستم و شکایت اصلی بیمار درد قسمت سر و گردن است.
درمان سردرد خوشه ای
درمان های این بیماری اغلب درمان های دارو یی است و همان طور که گفتیم عوامل محیطی نقش چندانی در ایجاد و یا درمان این بیماری نداند. برای درمان این بیماری از دارو های مختلفی نظیر پروپرانول، متورال، لیتیوم، ملاتونین ، توپیرامات، وراپامیل، زولمی تریپتان و سوماتریپتان، ناپروکسن، گاباپنتین و ارگوتامین استفاده میشود. در ادامه به تفسیر و نحوه استفاده هر کدام از این دارو ها میپردازیم.
ایبوپروفن
ایبوپروفن یا همان بروفن جز دارو های مسکن از خانوادهNSAIDs میباشد. این دارو برای تسکین سر درد های عروقی از جملیه سردرد خوشه ای موثر است. این دارو تنها به صورت قرص های 200 و 400 میلی گرمی ایبوپروفن قابل تهیه میباشند. این دارو در بزرگسالان میتواند با دوز 400 تا 800 میلی گرم و حد اکثر 4 بار در روز تجویز شود.
سوماتریپتان
سوماتریپتان و زولمی تریپتان در اصل داروهای ضد میگرن هستند ولی در سردرد خوشه ای نیز مصرف میشود و موثر ترین دارو در زمان حملات حاد و مزمن ناشی از این بیماری است. در میگرن معمولا از قرص سوماتریپتان استفاده میشود ولی در سردرد خوشه ای از اسپری و یا آمپول این دارو استفاده میشود. نکته مثبت در مورد داروی سوماتریپتان و زولمی تریپتان عدم وجود مقاومت دارویی است( مقاومت دارویی پدیده ای است که موجب میشود شما هر بار داروی بیشتری نسبت به دفعات قبل احتیاج داشته باشید.)
وراپامیل
این دارو در درمان حملات مزمن سردرد خوشه ای خط اول درمانی محسوب میشود. وراپامیل یک کلسیم بلوکر است و در واقع جزو دارو های ضد فشار خون طبقه بندی میشود. این دارو بیشتر نقش پیشگیرانه برای شروع حملات سردرد را دارد. وراپامیل در درمان سردرد خوشه ای ( کلاستر) بسیار موثر تر از درمان فشار خون است.( بر اساس کتاب هاریسون، مبحث میگرن، قسمت درمان های cluster headache) مهمترین عارضه وراپامیل اختلال در ریتم قلبی و شایع ترین عارضه این دارو یبوست میباشد.
گاباپنتین
گاباپنتن در اصل یک داروی ضد تشنج است ولی میتواند بر روی تسکین درد های عصبی و نروپاتی های دیابتی نیز استفاده شود. گاباپنتین به عنوان یک مسکن در درمان سردرد خوشه ای مصرف میشود. مهمترین عارضه گاباپنتین خواب آلودگی، یبوست، خشکی دهان، افزایش وزن، لکوپنی و … اشاره کرد.
پروپرانول
این دارو نیز جزو دارو های قلبی عروقی میباشد ولی به طور گسترده برای پیشگیری و درمان سردرد های کلاستر و میگرن نیز استفاده میشود. پروپرانول را نمیتوان در افرادی با مشکلات تنفسی استفاده کرد و به جای آن از متورال و یا وراپامیل استفاده میشود.
متورال
این دارو کاملا اثراتی شبه به پروپرانول دارد ولی میتوان آن را در بیماران تنفسی و بیماران مبتلا به آسم نیز با رعایت احتیاط مصرف نمود. پروپرانول و متورال دارای عوارضی مانند افت فشار خون، کاهش ضربان قلب و افزایش خفیف در میزان قند خون هستند.
ارگوتامین
ارگوتامین میتواند هم باعث پیشگیری و هم درمان سردرد های ناشی از میگرن و سردرد های خوشه ای شود. این دارو نیز در واقع جزو درمان های اصلی میگرن میباشد. ارگوتامین هم به شکل تزریقی و هم به شکل خوراکی تولید میشود.
پردنیزولون
پردنیزولون جزو دارو های استروئید است و جهت درمان حملات حاد سردرد خوشه ای موثر است اما به شرطی که طول مدت این حملات کوتاه باشند. پردنیزولون نباید بیشتر از 7 روز ممتد استفاده شود. از این دارو میتوان هر 6 تا 8 ماه و به مدت یک هفته مصرف شود. شایع ترین عوارض مصرف طولانی مدت قرص پردنیزولون شامل کاتاراکت، دیابت، فشار خون، مشکلات کلیوی و کبدی است.
دارو های ضد افسردگی
دارو های مثل آمی تریپتیلین و نیز نروتریپتیلین در درمان این بیماری بسیار میتوانند موثر واقع شوند. تعثیر کاهش درد ناشی از این بیماری با دارو هایی مانند نروتریپتیلین و آمی تریپتیلین از مسکن های معمولی بیشتر است.
کلام آخر
سردرد خوشه ای تنها حدود 0.1 جمعیت را درگیر میکند و بیشتر افرادی که فکر میکنند به این بیماری مبتلا هستند در واقع از انواع دیگر سردرد رنج میبرند.