نارسایی کلیه

نارسایی کلیه به عدم توانایی کلیه ها در برقراری تعادل و الکترولیت ها ( املاح ) در بدن میگویند که به دو نوع حاد و مزمن تقسیم میشود. این بیماری معمولا در مراحل اولیه هیچ علامتی از خود نشان نمیدهد. علائم بیماری زمانی ظهر میشوند که کلیه ها بیشتر از 70 درصد کارایی خود را از دست داده اند. مهمترین علت نارسا شدن کلیه ها دیابت و سپس فشار خون درمان نشده است و مهمترین راه پیشگیری از نارسایی کلیه کنترل دیابت و فشار خون است.
در ادامه و در سایت بیمار سلامت به برسی علائم ، علت ها ، عوارض و پیشگیری و درمان انواع و رژیم غذایی در نارسایی کلیه میپردازیم.

انواع نارسایی کلیه

این بیماری بر اساس شدت و عوامل ایجاد کننده به دو نوع حاد و مزمن تقسیم میشود. در نارسایی حاد کلیوی ، شاهد علائم شدید و ناگهانی هستیم. نارسایی حاد کلیه معمولا از نارسایی مزمن خطرناک تر و کشنده تر است ولی خوشبختانی در بیشتر موارد به طور کامل درمان میشود. در نارسایی مزمن علائم میتوانند برای مدت ها مخفی بماند و زمانی متوجه خواهیم شد که کارکرد کلیوی تا حد زیادی کاهش یافته باشد.

نارسایی حاد کلیه

نارسایی حاد کلیه یا به اختصار ( ARF ) به کاهش شدید قدرت فیلتراسیون ( تصفیه ) کلیوی میگویند که معمولا شروع بسیار سریع دارد و میتواند با علائم بسیار شدید ظاهر میشود. این بیمار بسیار خطرناک و کشنده است زیرا در مدت بسیار کوتاهی کلیه ها توانایی های خود را از دست میدهند. مهمترین علامت نارسایی حاد کلیه( ARF ) افزایش ناگهانی پتاسیم و کراتینین خوب به همراه احتباس شدید آب در بدن است. و تشخیص این بیماری نیز از روی اندازه گیری میزان دفع ادرار و سطح الکترولیت های خون انجام میشود. این نوع نارسایی معمولا به عنوان عوارضی برای سایر بیماری ها تلقی میشود. 

علت نارسایی حاد کلیه

علت نارسایی حاد  کلیه ها ( ARF ) را معمولا باید در سایر بافت ها و ارگان های بدن جستجو کرد. به طور کلی علت ARF میتواند یکی از موارد زیر باشد

1.  عفونت کلیه
2. گلومرونفریت
3. مسمومیت کلیوی
4. بیماری های انسدادی مجاری ادراری
5. سوختگی های شدید و وسیع
6. تروما 
7. سرطان خون
8. سکته قلبی

در ادامه به برسی اختصاصی هر کدام از علت های نارسایی مزمن کلیه به صورت اختصاصی میپردازیم.

عفونت کلیه

یکی از علت های نارسایی کلیه ، عفونت کلیه میباشد. این عفونت میتواند یک طرفه و یا دو طرفه باشد. عفونت کلیه معمولا به دنبال عفونت های مثانه که درمان نشده اند ایجاد میشود. عفونت های درمان نشده کلیه باعث تخریب بافت کلیه و نارسا شدن آن میشوند.

گلومو نفریت

گلومرونفریت به التهاب گلومرول ها کلیه گفته میشود.( گلومرول ها لوله های ریزی داخل کلیه هستند که وظیفه تصفیه خون را بر عهده دارند.) گلومرونفریت غالبا به علت حساسیت بیش از حد گلبول های سفید و تولید آنتی بادی به صورت افراطی ، ایجاد مشود. گلومرونفریت یکی از علت های نارسایی حاد کلیه است که شروع بسیار سریع دارد. 

انسداد مجری اداری

انسداد مجاری ادراری میتوانند  میتوانند از تریق افزایش فشار داخل کلیه ها باعث تخریب بافت کلیه و اختلال در تصفیه ی خون شوند. شایع ترن نوع انسداد مجاری اداری که میتواند باعث نارسایی حاد کلیه شود ، بزرگی پرستات ( هیپرپلازی پروستات ) میباشد.

مسمومیت کلیوی 

مسمومیت کلیوی معمولا حالتی از نارسایی کلیوی است که به دنبال برخی دارو ها که دفع کلیوی سخت دارند ، ایجاد میشود. دارو های بسیاری میتواند د باعث ایجاد مسمومیت دارویی شون که معروفترین آنها دارو های شیمی درمانی و داروهای دسته گلیکوزیدی نظیر جنتامایسین و کانامایسین است. برای جلوگیری از نارسایی حاد کلیه ها باید طول درمان و مقدار دارو هایی که میتوانند باعث مسمومیت کلیوی به دقت تنظیم شود.

سوختگی

در سوختگی های شدید به علت تخریب سلولی و آزاد شدن مواد داخل سلولی و افزایش ناگهانی دفع موادی از جمله پروتئین ها ، کلیه ها به طور موقت دچار نارسایی میشوند. بیمارانی که به سوختگی های شدید و وسیع دچار شده اند باید به دقت از نظر نارسایی کلیوی برسی شوند. دادن مایعات فراوان در جلوگیری از بروز این مشکل بسیار کمک کننده است.

تروما

تروما یا ضربه شدید به کلیه ها به طوری که باعث آسیب دیدگی در کلیه ها شود میتواند موجب نارسایی حاد کلیه شود. تروما کلیه ها اگرچه شایع نیست اما بیشترین میزان تلفات در اثر نارسایی حاد کلیوی را دارد. تروما از طریق تخریب ناگهان و یا ایجاد خون ریزی یا خون مردگی در کلیه باعث ازکار افتادگی و نارسا شدن آنها میشوند.

سکته قلبی

در ساعت اولیه سکته های قلبی شدید به دنبال کاهش خونرسانی به کلیه ها میتوانیم شاهد ظهور نارسایی حاد کلیه باشیم. این نارسایی ها در صورت عدم تشخیص و درمان سریع ، میتوانند  از طریق نکروز کلیوی باعث نارسایی های مزمن کلیوی شوند.

 لوسمی(سرطان خون)

لوسمی یا سرطان خون نیز میتواند از طریق افزایش تخریب در سلولها(تولید سلول های خونی ضعیف با عمر کوتاه و آسیب پذیر) باعث افزایش بار کاری کلیه ها و ایجاد نارسایی حاد کلیه شود.

علائم نارسایی حاد کلیه

همانطور که در ابتدای مطلب گفته شد علائم نارسایی کلیه کاملا مشهود هستند و شروع ناگهانی دارند. در قسمت زیر مهمترین علائم نارسایی حاد کلیه را میبینید:

1. کاهش حجم ادرار :اولین علامت این بیمار ی کاهش بی دلیل میزان ادرار به کمتر از 500 سی سی در 24 ساعت است.
2. درد در پهلو ها : در صورتی که علت نارسای انسداد باشد درد پهلوها اولین علامتی است که ظاهر میشود. 
3. ادم : ادم و ورم در اندام ها مثل پاها ، دست ها و یا صورت میتواند در اثر نارسایی کلیوی باشد.
4. کاهش سطح هوشیاری
5. بی حالی و خستگی
6. افزایش سطحcr ,BUN,K در آزمایش خون: این مورد اصل ترین راه تشخیص نارسایی است.
7. افزایش فشار خون

برسی منظم علائم بالا در افراد در معرض خطر بسیار مهم است. بهتر است افراد در معرض خطر نارسایی کلیه( سوختگی های شدید ، برق گرفتگی شدید و … از نظر میزان دفع ادرار برسی شوند. داشتن سوند ادراری در این بیماران خالی از لطف نیست.

تشخیص نارسایی  حاد کلیوی

تشخیص اولیه نارسایی حاد کلیوی یا همان  ARF با معاینه بالینی و علائم نارسایی کلیوی مشخص میشود. برای تشخیص نهایی نارسایی کلیوی باید از آزمایشات خون و ادرار استفاده کرد. ARF سطح برونده ادراری به کمتر از 500 سی سی در 24 ساعت میرسد. آزمایش خون این افراد افزایش سطح کراتینین و پتاسیم را نشان میدهد.( افزایش K ، BUN،Cr مهمترین تشخیص آزمایش گاهی در نارسایی حاد کلیه یا همان ARF است.

نارسایی مزمن کلیه

نارسایی مزمن کلیه یا همان CRF به حالتی میگویند که کلیه ها وظایف خود را به درستی انجام نمیدهد. CRF  میتواند به دنبال نارسایی حاد کلیوی ایجاد شود و یا در اثر برخی بیمار ها نظیر دیابت ( مهمترین علت نارسایی مزمن کلیوی ) ایجاد شود. CRF یا همان نارسایی مزمن کلیه بر خلاف نارسایی حاد ،  قابل درمان نیست و درمان های این بیماری عمدتا درمان های کنترلی هستند. نارسایی مزمن کلیوی بر حسب شدت بیماری انواع مختلفی دارد که در بیشتر آنها علائم بیماری مخفی میباشد. در ادامه به برسی انواع ، علت ها و علائم نارسایی کلیه مزمن ( CRF ) میپردازم.

انواع نارسایی مزمن 

نارسایی مزمن کلیوی بر اساس شدت آن به پنج سطح تقسیم میشود. در سطح اول ، درم و سوم علائم بیماری تقریبا مخفی هستند و کلیه ها هنوز میتوانند وظایف اصلی خود را انجام دهند. علائم نارسایی مزمن کلیه در سطح چهارم و پنجم آرام آرام پدیدار میشود. اگر بیماری در سطوح اولیه تشخیص داده شود میتوان روند نارسایی را به تعویق انداخت. در ادامه به برسی کامل انواع نارسایی مزمن ( سطوح نارسایی مزمن کلیوی ) و علائم هر مرحله میپردازیم.

نارسایی سطح اول

در نارسایی سطح یک آسیب وارده به کلیه ها بسیار کم بوده و میتواند با تغییرات جزئی آزمایشگاهی باشد. مهمترین علامت نارسایی مزمن کلیه ( CRF ) در این مرحله دفع پروتئین از ادرار است که بسیار خفیف میباشد. نارسایی کلیوی در این مرحله قابل درمان است و اگر در این سطح تشخیص داده شود بسیار عالی است و میتوان با رعایت نکات تغذیه ای و سبک زنگی مناسب کلیه ها نجات داد.

نارسایی سطح دوم

در نارسایی سطح دوم نیز تنها شاهد وجود پروتئین در ادرار هستیم ولی سطوح کراتین خون هنوز نرمان است. مقدار دفع پروتئین از طریق ادرار در نارسایی سطح دوم میتواند قابل توجه باشد و اما در این مرحله نیز کلیه ها همچنان قادر به حفظ تعادل آب و الکترولیت بدن هستند. در سطح دوم نیز نارسایی کلیه قابل با پیشگیری است.

سطح سوم

در نارسایی سطح سوم وجود پروتئین در ادرار کاملا مشهود است. علائم بالینی نارسایی مزمن کلیوی در این مرحله شروع به پدیدار شدن میکنند. که از جمله این علائم افزایش میزان دفع ادرار است که ارتباط تنگاتنگی با میزان مصرف آب نداشته باشد. یعنی حتی اگر فرد میزان مصرف مایعاتش را نیز پایین بیاورد مقدار ادرار همچنان زیاد است و بدن توانایی غلیظ کردن ادرار را ندارد. نارسایی کلیه در این مرحله با مصرف برخی دارو ها میتواند آهسته تر پیشروی کند.

سطح چهارم 

در این مرحله علائمی از جمله ادم اندام ها و صورت ، کم خونی و تغییر در سطح کراتینین خون مشاهده میشود. در نارسایی سطح چهارم علائم نارسایی مزمن کلیه ( CRF ) کاملا مشهود میشود. در این مرحله فرد از ادم در پاها ، دست ها و صورت خود شکایت میکند که معمولا در صبح ها بیشتر است. میزان دفع ادرار در این مرحله میتواند همچنان بالا بافت. در نارسایی کلیه سطح چهارم شاهد علائم آزمایشگاهی نظیر دفع شدید پروتئین و افزایش کراتینین خون هستیم.

نارسایی سطح پنجم

در این مرحله بدن کاملا توانایی مدیریت آب و الکترولیت ها را از دست میدهد در این مرحله فرد حتما به دیالیز احتیاج پیدا میکند. علائمی مانند کم خونی ، تغییر رنگ پوست به سمت قهوه ای ، پوسته پوسته شدن پوست و خارش، وجود خطوط قهوه ای رنگ در ناخن ها و نیز بوی ادرار از دهان ، در فرد بروز پیدا میکند. نارسایی کلیه در این مرحله به نهایت خود میرسد.

علت نارسایی مزمن کلیه

عوامل فراوانی از ژنتیکی گرفته تا بیماری های مختلف میتواند باعث ایجاد نارسایی کلیوی شوند. اما تاثیر بیشتر علت نارسایی مزمن کلیه ها بیماری های زمینه ای نظیر دیابت و فشار خون است. سایر علت های این بیماری میتواند کلیه پلی کیستیک ( نوعی بیمار ژنتیکی ) ،سنگ کلیه مکرر ، تروما ، مصرف برخی داروها ، هروئین ، کوکائین ، الکلیسم ( اعتیاد به الکل ) ، آنمی های شدید و درمان نشده است. در ادامهخ به برسی اختصاصی مهمترین موارد ایجاد کننده نارسایی مزمن کلیوی میپردازیم.

دیابت 

دیابت کنترل نشده و معمولا با FBSهای بالا تر از 200 میتواند در مدت های نسبتا بلند(5 تا 10 سال ) باعث نارسایی کلیوی شود. دیابت مهمترین علت نارسایی مزمن کلیه است .به طوری که هنگامی که در یک کشور مقدار ابتلا به دیابت افزایش میابد زنگ خطر برای دیالیز به صدا در میاید.(( این به این معنی نیست که دیابت حتما نارسایی کلیه را به دنبال دارد. و فقط در دیابت های کنترل نشده ما شاهد این موضوع میباشیم)).

کلیه ی پلی کیستیک

یک بیماری ژنتیکی است که شیوع زیادی ندارد و با وجود کیست های متعدد که معمولا مملو از مایع هستند مشخصص میشود. کلیه پلی کیستیک یکی از علت های ژنتیکی دخیل در نارسا شدن کلیه ها است.

فشار خون 

فشار خون یا قاتل خاموش نیز یکی دیگر از عوامل ایجاد نارسایی کلیه میباشد. فشار های بالا و کنترل نشده میتوانند باعث ایجاد اسکار در گلومرول ها شوند. بر خلاف دیابت کنترل نشده ، فشار کنترل نشده با کاهش دفع ادرار همراه است. در این حالت سرعت تصفیه ی خون در کلیه ها پایین میاید. 

سنگ کلیه

سنگ کلیه نیز میتواند به یکی از علت های CRF.( نارسایی مزمن کلیوی ) باشد.. سنگ های کلیه مکرر میتوانند سبب تخریب بافت کلیه و ایجاد نارسایی کلیه شوند. ( سنگ های کلیوی هم توانایی ایجاد نارسایی حاد و هم مزمن را دارد.)

عواض نارسایی کلیه

کلیه یکی از ارگان های حیاتی بدن است و مسلما در صورت اختلال در کار کرد تمامی سیستم های بدن دچار مشکل خواهد شد. مهمترین عوارض نارسایی کلیه شامل کم خونی ، ظهور عفونت های مکرر ، افزایش فشار خون ، افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی ، مشکلات گوارشی ، مشکلات پوستی است.

کم خونی

کم خونی همیشه به علت نارسایی کلیه به وجود نمیاید ولی نارسایی مزمن و پیش رفته همیشه باعث کم خونی میشود. این حالت در اثر عدم یا کاهش توانایی کلیه در تولید اریتروپویتین است.((اریتروپویتین هورمون تحریک کننده خون سازی در بدن است.)) همچنین کم خونی میتواند در اثر اقدامات درمانی برای کنترل نارسایی کلیوی از حمله دیالیز نیز ایجاد شود.

عفونت

عفونت های مکرر به دنبال نارسا شدن کلیه ها میتواند به علت تضعیف شدن سیستم ایمنی یا در اثر ابتلا به مشکلات پوستی و ورود میکروب ها در بدن ایجاد شود. نارسایی کلیوی میتواند باعث تضعیف سیستم ایمنی و ایجاد مشکلات پوستی شود

مشکلات پوستی

در نارسایی های کلیوی به علت اختلال در دفع موارد زائد ایاد میشود و شامل ، پوسته پوسته شدن ، شکنندگی و نازک شدن پوست میباشد.

فشار خون

فشار خون میتواند هم به عنوان علتی برای نارسایی کلیه مطرح باشد و هم به عنوان یکی از عوارض آن.
فشار خون در ناسایی های کلیوی به دنبال احتباس آب و نمک در بدن ایجاد میشود. برای کنترل فشار خون میزان نمک غذای افراد مبتلا به نارسایی کلیوی باید بسیار کم باشد.( حدود 0.5 گرم در 24 ساعت) فشار خون همچنین میتواند عاملی برای ایجاد بیماری های قلبی در افراد مبتلا به CRF مطرح باشد.

بیماری های قلبی

نارسایی کلیه ها میتواند از طریق افزایش سطح چربی خون و افزایش فشار خون ، فرد را مستعد ابتلا به بیماری های قلبی کند..

مشکلات گوارشی

این مشکلات در اثر اثر بالا بودن سطحBUNخون به وجود آید و شامل حالت تهوع،بی اشتهایی و یا حتی خون ریزی از دستگاه گوارش است.

رژیم غذایی در نارسایی کلیه

رژیم غذایی چه در نارسایی حاد چه در نارسایی مزمن کلیه و در همه ی سطوح آن حائز اهمیت است. رژیم غذایی افراد مبتلا به نارسایی کلیوی باید شامل مقدار نمک بسیار کم ، پروتئین کم ، و کربوهیدرات بالا( در صورت عدم ابتلا به دیابت) باشد که هم حیات فرد را به خطر نیفتد و هم از کاهش وزن جلوگیری کند. لازم به ذکر است که رژیم غذایی در هر مرحله متفاوت است و باید به طور دقیق و توسط کارشناسان و یا دکتر های تغذیه تنظیم شود. اما در زیر به طور خلاصه به برخی از موارد آن اشاره میکنیم :

کاهش مصرف نمک

در نارسایی کلیه به علت کاهش توانایی بدن در دفع نمک و نیز احتمال فشار خون باید مصرف نمک محدود شود. در برخی از منابع مصرف نمک در افرادی که دچار نارسایی کامل کلیوی هستند ، کمتر از 0.5 گرم در روز عنوان شده است. (میزان مجاز نمک مصرفی برای یک فرد عادی 2 تا 3 گرم در روز میباشد)

کاهش مصرف پتاسیم 

در افراد سالم 80 درصد مقدار پتاسیم بدن از طریق کلیه ها دفع میشود و این اهمیت محدود کردن مصرف پتاسیم در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی را میرساند. پتاسیم در مواد غذایی نظیر موز ، پیاز ، سیب زمینی و کدو به فراوانی یافت میشود.

کاهش مصرف پروتئین 

در بالا توضیح داده شد که برخی مواد پروتئینی  منع مصرف نسبی دارند. اما باید بدانیم که در افرادی با نارسایی کامل کلیوی مقدار مصرف پروتئین نصف افراد معمولی است. البته در برخی موارد به علت کاهش وزن شدید بیمار و یا مشکلات زمینه ای دیگر ممکن است صلاح دید بر افزاش مصرف پروتئین تا دو برابر افراد معمولی نیز برسد. ( پروتئین مصرفی افراد مبتلا به نارسایی کلیه باید دارای پورین کم باشد.)

خود داری از مصرف پورین 

پورین نوعی آمینو اسید است که در ساختمان گوشت قرمز ، صدف دریایی ، قلوه و جگر و نیز در گوشت بوقلمون به فراوانی وجود دارد. این آمینو اسید مقدار زیادی مواد نیتروژن دار در بدن تولید میکند که این مواد در نهایت به شکل اوره و اوریک اسید از بدن خارج میشوند. در افرادی با نارسایی کلیوی مصرف این غذا ها توصیه نمیشود.

کاهش مصرف مایعات

مصرف مایعات در نارسایی کلیه بدون محدودیت است مگر در افرادی که نارسایی سطح 4 و 5 دارند که در این افراد میزان مجاز آب مصرفی برابر با میزان دفع ادرار +500cc در روز است. یعنی اگر میزان ادرار حدود 500cc باشد فرد میتواند تا یک لیتر آب بنوشد.

درمان نارسایی کلیه

درمان نارسایی کلیه بستگی به نوع و سطح نارسایی دارد. در نارسایی های کلیوی مزمن تنها راه درمانی پیوند کلیه است و تا زمانی که پیوند انجام شود فرد باید تحت دیالیز قرار گیرد. در افراد مبتلا به نارسایی حاد کلیوی دیالیز حتی میتواند به عنوان یک گزینه درمانی مطرح باشد. دیالیز در نارسایی مزمن کلیه تنها نقش حمایتی دارد و نمیتواند باعث درمان کلیه ها شود. در نارسایی های مزمن سطح اول تا سوم رعایت رژیم غذایی ، کنترل دیابت و فشار خون میتواند به بهبود وضعیت فرد و پیشگیری از ابتلا به نارسایی مزمن کلیوی شود. در ناسایی حاد ممکن است بنابر نوع عامل ایجاد کننده درمان بیماری متفاوت باشد و میتوان شامل استفاده از دارو ها سرکوب کننده سیستم ایمنی تا عمل جراحی متفاوت باشد.

.

.

پایان 

گردآوری شده توسط گروه تحقیقاتی هیرو

انتشار دهنده : سایت دانشنامه پزشکی بیمار سلامت