آنچه در این پست می خوانید : دیابت چیست ؟ علائم و نشانه های دیابت | انواع آن | رژیم غذایی بیماران دیابتی | دیابت بارداری | کتواسیدوز چیست | درمان دیابت و رژیم غذایی و دارو های افراد دیابتی
دیابت چیست ؟
به افزایش قد خون که در اثر ناتوانی بدن در برداشت گلوکز(قند خون) از خون به وجود میاید، دیابت میگویند.(دیابت حالتی است که در آن FBS(قد ناشتا)برای سه بار متوالی در آزمایشات بیشتر از 126(میلی گرم در دسی لیتر)باشد. و پره دیابت به110FBSتا126 میگویند).این بیماری از جمله مهمترین مشکل سلامت در کشور های در حال توسعه میباشد و در کشور ما در حال تبدیل شدن به یکی از بحران های پزشکی میشود. که بسیار متاثر از سبک زندگی است. این بیماری به(ام العمراض )یا مادر بیماری ها معروف است. در بسیاری از امراض رد پای دیابت ، چاقی و بی تحرکی دیده میشود. این بیماری دارای انواع، علل و نشانه های بسیاری است و عوارض متعددی دارد.
این بیماری شایع ترین علت کوری در سنین27تا45سالگی است. سومین علت دیالیز است و مهمترین علت آمپوتاسیون اندام تحتانی میباشد(قطع پا ها) .طبق آخرین آمار کشور امریکا 23میلیون نفر مبتلا به این بیماری هستند. در ادامه به شرح و کامل این بیماری و درمان آن میپردازیم
انواع دیابت
بر اساس تقسیم بندی های کلاسیک این بیماری به سه نوع تقسیم میشود.(1.دیابت نوع یک یا همان وابسته به انسولین و2. دیابت نوع دو یا غیر وابسته به انسولین و3. ملیتوس)و از نظر نوین به دو نوع تقسیم میشود.(دیابت ملیتوس یا همان شیرین و غیر ملیتوس) در ستون زیر انواع دیابت با تعریف آن شرح داده شده است.
دیابت ملیتوس
هنگامی که گلوکز یا همان قند رایج بدن در ادرار ظاهر شود به آن دیابت ملیتوس یا شیرین گفته میشود.این حالت زمانی اتفاق می افتد که سطح قند خون از 200 فراتر رود. واژه ملیتوس به معنی عسل است که به شیرین شدن ادرار در اثر دفع گلوکز یا همان قند در ادرار اشاره دارد.
دیابت نوع یک
این بیماری در اثر حمله سلول های ایمنی بدن به جزایر لانگرهانس به وجود می آید.(مجموعه سلول های ترشح کننده انسولین در پانکراس که در زیر میکروسکوپ به شکل یک مجمع الجزایر دیده میشوند را جزایر لانگرهانس مینامند).این بیمار نوعی بیماری خود ایمنی است که شروع آن از دوران نوجوانی و جوانی میباشد.میتوان گفت دیابت نوع یک تنها نوع این بیماری است که به وجود آمدن آن به سبک زندگی مرتبط نیست.در دیابت نوع یک بدن قادر به تولید انسولین نیست.
دیابت نوع دو
این بیماری ارتباط کاملی با سبک زندگی دارد.علت به وجود آورنده آن کمبود انسولین نیست و حتی انسولین از حالت نرمال نیز بیشتر است.اصلی ترین دلیل این بیماری کاهش حساسیت سلول های بدن به انسولین است. بی تحرکی و چاقی از اصلی ترین علل به وجود آورنده دیابت نوع دو است.( در صورت تمایل به مطالعه اختصاصی در مورد علائم، درمان ها، عوارض این بیماری روی ( دیابت نوع دو ) کلیک کنید).
پیش دیابت
پیش دیابت مرحله ای است که فرد هنوز به دیابت مبتلا نشده است ولی در مرز ابتلا به آن میباشد. در این مرحله معمولا قند خون ناشتا بین110 تا 126 است. معمولا افرادی که در این مرحله قرار دارد به طور میانگین پس از حدود 5 سال به بیماری قند مبتلا خواهند شد. اگر قند خون در مرحله پیش دیابتی کنترل نشود فرد در آینده مستعد ابتلا به دیابت نوع دو خواهد شد. داشتن یک سبک زندگی سالم و تغذیه مناسب میتواند باعث کنترل و درمان مرحله پیش دیابتی و جلوگیری از ابتلا به مرض قند میشود. داشتن یک سبک زندگی سالم و تغذیه متناسب با میزان فعالیت شخص، میتواند سبب عبور فرد از این مرحله و پیشگیری از ابتلا به بیماری دیابت شود.
دیابت بارداری
همان طور که از اسم آن پیداست این بیماری در دوران بارداری ظهور پیدا میکند. در بسیار از مواد پس از اتمام بارداری برطرف میشود. اما ریسک ابتلا شدن به دیابت نوع دو را بسیار افزایش میدهد. گفته میشود که این بیماری در اثر ترشح هورمون های مختلف در زمان بارداری و بر هم خوردن تعادل گلوکز در بدن ایجاد میشود. دیابت بارداری یا همان GDM در ماه های اولیه بارداری بیشتر به چشم میخورد. مادران باردار باید نسبت به اهمیت چکاپ های دوران بارداری آگاه باشند. مهمترین نکته جهت جلوگیری از ابتلا به دیابت بارداری اقدام به کاهش وزن و رسیدن به وزن نرمال در افرادی با اضافه وزن بالا میباشد.
علائم و نشانه های دیابت
قبل از صحبت در مورد علائم و نشانه های دیابت باید گفت که بسیاری از این علائم عمومی هستند. داشتن هر کدام از این نشانه ها به تنهای چیزی را ثابت نمیکند. قطعی ترین مدرک برای اثبات دیابت بالا بودن قند خون ناشتا برای سه بار متوالی است. اما از جمله نشانه های بالینی آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- پر نوش
- پر خوری
- پر ادراری
- کاهش وزن
- گز گز انگشتان پا(مخصوصا در شب)
- تاخیر در بهبود زخم ها
- کاهش حس در اندام های انتهایی
- زخم ها بی دلیل روی پاها
- اختلالات بینایی(حالت حاد)
- تهوع و استفراغ(حالت حاد)
- بوی میوه گندیده از دهان(نوع حاد)
- پوسته پوسته شدن پوست پا
- تغییر حالت مفصل پا(مفصل شارکو)(این حالت نیز معمول نیست و در نوع حاد و درمان نشده دیده میشود).
برای مطالعه بیشتر میتواند روی ( علائم دیابت )کلیک کنید و علاوه با آشنایی با علائم این بیماری در مورد روش های تشخیصی آن نیز آشنا شوید.
علت های دیابت
همان طور که پیشتر گفته شد مهم ترین علت به وجود آورنده دیابت سبک زندگی است. اما به طور کلی موارد زیر از جمله عوامل شناخته شده در ایجاد این بیماری هستند:
- چاقی
- فشار خون
- تری گلیسیرید بالا(چربی خون بالای 250)
- HDL پایین تر از 35 (HDL به زبان ساده همون کلسترول یا چربی خوبه)
- بی تحرکی
- استرس های طولانی مدت
- ژنتیک و ملیت( مثلا در سیاه پوستان آمریکایی بیشتر دیده میشود)
- سیگار
- سابقه ی دیابت بارداری (GDM)
- سابقه ی خانوادگی
- مصرف طولانی مدت برخی دارو ها( مانند کورتون ها، پروپرانول ، استروئید ها و …)
- سن(50درصد بیماران دیابتی سنی بالا تر از65سال دارند)
همان طور که گفته شد سبک زندگی در ایجاد این بیماری عامل اصلی است و اگر کسی چند مورد از موارد بالا را باهم دارد باید گفت که در معرض خطر جدی میباشند.
عوارض دیابت
همان طور که گفته شد دیابت به مادر بیماری ها معروف است و این به علت عوارض بسیار آن میباشد. عوارض دیابت گاه میتوان طی یک زمان طولانی چند ساله و گاه در اثر فراموشی یک دوز از دارو خوراکی یا انسولین به وجود آید. شناخت عوارض این بیماری حتی میتواند از شناخت خود بیماری برای فرد دیابتی ارزشمند تر باشد. به طور کل دیابت در بلند مدت میتواند باعث ایجاد بیماری عروق کوچک(عوارض میکرو واسکولار)،بیماری عروق بزرگ(عوارض ماکرو واسکولار)و نروپاتی(اسیب به اعصاب محیطی و مرکزی).از مهمترین عوارض کوتاه مدت دیابت های شدید میتوان به DKA(کتواسیدوز دیابتیک)اشاره کرد که بسیار خطرناک است
عوارض ماکرو واسکولار
عوارض ماکرو واسکولار یا عروق بزرگ به مرور زمان و با آسیب به دیواره عروق بزرگ بدن مانند آئورت،عروق کرونر(عروق تغذیه کننده قلب)و سایر عروق بدن مثل عروق اندام های تحتانی به ایجاد میشود. این حالت میتواند باعث بروز بیماری های قلبی شود که مهمترین عارضه دیابت است. اکثر مرگ و میر بیماران دیابتی به دنبال بیماری عروق کرونر است. این عارضه با کنترل سطح گلوکز خون و انجام آزمایش های دوره و خود کنترلی و رژیم غذایی مناسب تا حد بسیار زیادی قابل کنترل است. گفته میشود که بالا بودن قند خون سرعت رسوب کلسترول در دیواره عروق را افزایش میدهد. لذا میتوان چنین نتیجه گیری کرد که کنترل سطح کلسترول در حد نرمال در جلوگیری از این عارضه بسیار موثر است. در افراد دیابتی یکی از فاکتور های خطر ، بالا بودن سطح کلسترول است که میتواند آسیب به عروق بدن را سرعت ببخشد.
عوارض میکرو واسکولار
آسیب به عروق کوچک بدن از جمله عروق کلیوی و چشمی است.قند خون بیشتر از 200 میتواند شروعی برای عوارض کلیوی دیابت باشد که به وجود آمدن آن میتواند تا 10سال زمان لازم ببرد. آسیب چشمی که در اثر دیابت به وجود میاید در اثر رگ زایی در زجاجیه چشم ایجاد میشود .این حالت باعث پر شدن فضای پشت عدسی توسط عروقی میشود که در جای خود رشد نکرده اند لذا سبب ایجاد مشکل برای عبور نور از کره چشم میشود و کوری را ایجاد میکند.(این حالت میتواند توسط لیزر ارگان درمان شود).عوارض چشمی معمولا در مواردی که دیابت خوب کنترل نشده است به وجود میاید. همچنین تاثیر برخی از دارو ها مانند لوزارتان که درمان فشار خون مورد استفاده قرار میگیرد میتوان عوارض کلیوی دیابت را کاهش دهد. طبق تحقیقی که در سال 2001 بر روی لوزارتان انجام شد مشخص گردید این دارو میتواند میزان کراتین اوری ناشی از نفروپاتی ها دیابتی را تا 50% کاهش دهد.
نوروپاتی
به آسیب و اختلال در کار نورون ها(سلول های عصبی)،نوروپاتی میگویند. که با علائمی شامل کم حسی در پاها، اختلال در تعادل و تلو تلو خوردن هنگام راه رفتن و نیز مور مور شدن پاها مخصوصا در شب تظاهر پیدا میکند.(مور مور شدن پاها در شب شایع تر است).میتوان گفت تمامی بیماران مبتلا به دیابت درجاتی از نروپاتی را تجربه میکنند. نروپاتی ها همچنین میتوانند نشانه ای برای قند خون های بسیار بالا و یا بسیار پایین باشد. در قند خون های بسیار پایین فرد ممکن است هذیان بگوید، دچار فراموشی شود و یا غش کند.( این حالات در قند خون های پایین تر از 70 ایجاد میشود). در قند بالا علائمی مانند سردرد ، سر گیجه، استفراغ، کاهش سطح هوشیاری گز گز انگشتان و … ایجاد میشود.
کتواسیدوز دیابتیک
کتیواسیدوز دیابتیک یا همان DKA در افراد دیابتی زمانی رخ می دهند که انسولین در بدن نباشد یا آنکه نتواند تاثیر گذار باشد. در این حالت قند به داخل سلول های شیفت پیدا نمیکند و بدن مجبور میشود برای تولید انرژی از چربی ها و پروتئین ها استفاده کند. کتواسیدوز دیابتیک در دیابت نوع یک بسیار شایع تر است. به طور کلی بیشتر بیماران دیابتی که انسولین در یافت می کنند در خطر این عارضه میباشند. DKA در نتیجه فراموشی استفاده از انسولین در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک و یا عدم رعایت رژیم غذایی و مصرف مواد قندی فراوان در افراد دیابتی مبتلا به دیابت نوع دو ایجاد میشود.
زمانی که فرد یک یا چند دوز انسولین خود را فراموش کند سلول ها قادر به برداشت قند از خون(به علت نبود انسولین)نیستند و اگرچه میزان قند در خون افزایش میابد ولی وارد سلول ها نمیشود. لذا سلول های بدن شروع به شکسکتن چربی ها و پروتئن های بدن میکند و سوخت این مواد بدون سوزاندن گلوکز باعث آزاد شدن اجسام کتون(اسید)در خون مشود.DKA(کتواسیدوز دیابتیک) یک حالت اورژانسی است و تمام بیماران دیابتی باید به طور کامل آن را بشناسند.
علائمDKA(کتواسیدوز دیابتیک)
- سر درد و سر گیجه در فرد دیابتی
- افزایش دفع ادرار تا حد بیشتر از6.5لیتر
- کاهش سطح هوشیاری
- دهیدراسیون(کاهش آب بدن)
- بی اشتهایی
- خواب آلودگی در فرد دیابتی
- افزایش تعداد تنفس
- بوی میوه گندیده از دهان
علت DKA(کتواسیدوز دیابتیک) در افراد دیابتی :
فراموشی مصرف انسولین یا حتی دارو های خوراکی و به وجود آمدن یک بیماری ثانویه مانند عفونت.(در بیماران دیابتی باید عفونت جدی گرفته شود و این بیماران باید به دقت ازنظرBS(قند خون)مورد برسی قرار گیرند). میتواند در بیماران دیبابتی منجر به DKA شود. همچنین عدم رعایت رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد قندی ساده فراوان میتواند موجب ابتلا به DKA شود.
درمان دیابت
مهمترین درمان دیابت پیشگیری است، زیرا این بیماری یک بیماری مزمن است و درمانی قطعی برای آن وجود ندارد. درمان ها همگی شامل درمان های کنترلی هستند .استفاده از دارو های خوراکی(متفورمین)،انسولین و رژیم غذایی و ورزش است که در این بیماران رژیم غذایی به ورزش اولویت دارد. در زیر هرکدام از این پارامتر ها را به طور جداگانه شرح داده ایم ولی در صورت تمایل برای مطالعه اختصاصی در مورد درمان های این بیماری میتوانید روی درمان دیابت کلیک کنید
ورزش مناسب برای دیابت
ورزش یکی از بهترین روش های پیشگیری از دیابت و کنترل آن است. اما باید دانست که ورزش در بیماران دیابتی که قند خون آن ها از250 بیشتر است منع دارد و نباید انجام شود. به طور کلی ورزش های آهسته و کوتاه برای بیماران دیابتی توصیه میشود. باید طول مدت ورزش به آهستگی افزایش یابد. مصرف یک میان وعده غذایی قبل از ورزش الزامی است.(طبق منابع این میان وعده باید حدود 100گرم کربوهیدرات پیچیده باشد.) انجام ورزش های منظم میتواند به مرور زمان سبب بهبود مقاومت به انسولین شود که این حالت به کنترل قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع دو بسیار موثر است.
رژیم غذایی افراد دیابتی
افراد دیابتی هموراه باید رژیم غذایی خود را رعایت کنند. در رژیم غذایی مناسب افراد دیابتی مصرف کربوهیدرات های ساده و عدم استفاده از قند های ساده و نیز گنجاندن فیبر در وعده های غذای(سبزیجات و حبوبات) مهمترین نکاتی هستند که باید در لیست غذای دیابتی ها مد نظر مان باشد. ولی تعیین تغذیه مناسب نیازمند مراجعه به حداقل یک کارشناس تغذیه است که بر اساس وزن و شغل و فعالیت فرد یک رژیم درست برای بیمار تعیین شود. دیده شده برخی باور های اشتباه(مثلا اینکه لوبیا باعث کاهش قند خون می شود و دارای انسولین است)درد سر ساز شده است.(مصرف فیبر و حبوبات برای بیماران دیابتی بسیار مفید است ولی زیاده روی در مصرف آن درد سر ساز میشود). در صورت تمایل برای مطالعه ی بیشتر لیست غذای دیابتی ها را مطالعه کنید.
کاهش وزن
اگر وزن شما بالا است میتوانیم در صورت کاهش وزنتان به شما قول دهیم که تاثیر بسیار زیادی در روند درمان شما خواهد داشت.( درمرحله پیش دیابت حتی میتواند باعث بهبودی و درمان کامل فرد شود.)
دارو درمانی
دارو درمانی در افراد مبتلا به بیماری دیابت شامل استفاده از دارو های خوراکی و انسولین است. هر دارو دیابت دارای عوارض و فواید بسیاری زیادی است که به علت فراونی و تنوع آن ها در اینجا به صورت جدا توضیح داده نشده.(در قسمت کامنت ها میتوانید در مورد داروی مصرفی خود و نیز عوارض و فواید آن سوال کنید.(سعی میشه به همه سوالات پاسخ داداه بشه)).
سخن آخر: برخی مشکلات جوامع امروز را شاید نتوان به راحتی حل نمود مشکلاتی از قبیل:آلودگی هوا،کیفیت پایین مواد غذایی،فقر و……اما دیابت را به عنوان یکه از اصلی ترین بیماری های قلبی ،نقص عضو،کوری و… را میتوان با پیشگیری تا حد بیش از 80درصد در جمعیت کاهش داد.و ورزش و تغذیه تقریبا تمام کاریست که باید در این راستا انجام دهیم.
میتوانید سوالات خود را در شبکه های اجتماعی از ما بپرسید.
ناشران : سایت بیمار سلامت | نوشته شده توسط جمعی از پزشکان و پیرا پزشکان
با تشکر از گروه مطالعاتی هیرو
مطلب مفیدی بود