سنگ صفرایی به سنگ های کوچکی میگویند که معمولا از جنس کلسترول میباشد و در بیشتر مواقع در کیسه صفرا رسوب میکنند. کیسه صفرا کیسه کوچکی از در زیر کبد است که به آن متصل میباشد و مسئول ذخیره و آزاد سازی صفرا در مواقع لازم است. به این کیسه در زبان آمیانه زهردان میگویند. شیره ی صفرا در هضم چربی ها نقش بسیار مهمی دارند. همچنین یکی از راه های دفع کلسترول در بدن از طریق صفرا میباشد که قسمت اعظم آن مجددا توسط روده ها جذب میشود.
سنگ های صفراوی ممکن است در کیسه صفرا و یا مجاری صفراوی تشکیل شوند. تشکیل این سنگ ها در کیسه صفرا شایع تر از مجاری آن است ولی سنگ مجاری صفراوی میتواند باعث ایجاد یرقان نیز شود.
این بیماری در زنان 2 تا 3 برابر مردان بروز میکند و امکان ابتلا به آن با افزایش سن افزایش میابد. همچنین تعداد بارداری در زنان با ایجاد این سنگ ها رابطه مستقیم دارد و زنانی که تعداد بیشتر فرزند دارد بیشتر در معرض خطر میباشند.
در ادامه در سایت بیمار سلامت به برسی تمامی عوامل، عوارض، علائم و درمان ها و پیشگیری از سنگ های صفراوی میپردازیم.
علائم سنگ صفرا
در حالت خفیف هیچ علامتی ندارد اما اگر این سنگ ها بزرگ شوند موجب انسداد صفرا میشود. صفرا مایعی است که توسط کبد تولید میشود. صفرا حاوی کلسترول، آنزیم های صفراوی( برای هضم چربی ها) و نمک های صفراوی و رنگدانه هایی است که از تجزیه ی گلبول های قرمز تولید شده است. انسداد صفرا میتواند موجب التهاب مجاری ادراری شود و درد در قسمت فوقانی سمت راست شکم را ایجاد میکند. این درد ها به پشت و کتف راست کشیده میشوند. در صورتی که این سنگ صفرا در مجاری مشترک صفراوی تشکیل شود میتواند باعث ورود صفرا به داخل خون و ایجاد یرقان شود. به طور کلی علائم سنگ صفرا بستگی به ناحیه آن دارد.
علائم تشکیل سنگ صفرا در کیسه صفرا
اگر سنگ در کیسه صفرا و نه در مجاری صفراوی باشد شامل علائم زیر است:
- درد شدید شکمی: این درد ها در سمت راست شکم و کمی پایین تر از دنده ها حس میشود.
این درد ها حدود یک ساعت پس از مصرف غذا شروع میشوند و با مصرف غذا های چرب درد ها شدیدتر خواهد بود. درد های شکمی عمومی ترین و مهمترین علامت وجود سنگ صفرا در کیسه صفراوی و هم در مجاری صفراوی است. - درد منتشره به پشت و کتف راست
- حالت تهوع و استفراغ ( پس از مصرف غذا های چرب و سنگین بروز میکند.)
- اسهال
- مدفوع خاکی رنگ( به علت عدم ترشح صفرا و رنگ دانه های شیره صفراوی در مدفوع ایجاد میشود)
- عدم تحمل غذا های پرچرب
علائم تشکیل سنگ صفرا در مجاری صفراوی
تشکیل سنگ صفرا در مجاری به اندازه سنگ کیسه صفرا شایع نیست.
کلیه ی علائم سنگ کیسه صفرا در سنگ مجاری صفراوی نیز وجود دارد و علاوه بر آن علائم زیر نیز ایجاد میشود:
- خارش پوست
- یرقان یا زردی
- گرگرفتگی
- خشکی و پوسته شدن پوست
- گیجی
- کاهش سطح هوشیاری
- تیره شدن رنگ ادرار( نارنجی پر رنگ )
این علائم میتوانند علائم اختصاصی سنگ صفرا در مجاری صفراوی باشد.
علت تشکیل سنگ در صفرا
عوامل بسیاری میتوانند به عنوان علت تشکیل سنگ صفرا چه در کیسه و چه در مجرای صفراوی شود. این عوامل به طور کلی شامل موارد زیر هستند:
- مصرف دارو های ضد بارداری
- کاهش وزن زیاد و شدید
- چاقی
- دیابت
- سن
- درمان با استروژن ها
- تغیرات مکرر وزن
- حاملگی متعدد
- تغذیه وریدی مکرر
- ابتلا زنان2 تا 3 برابر مردان میباشد.
- برخی دارو ها نظیر ایمی پرامین و نیتروفورانتوئین
این علت ها 90 درصد علل ابتلا به سنگ صفرا را تشکیل میدهند. و 10 درصد باقی مانده سنگ های صفراوی در اثر موارد زیر ایجاد میشوند و معمولا از جنس رنگدانه ای هستند و ساختار کلسترولی ندارند:
- تروما های شدید
- جراحی های وسیع
- تزریق مکرر خون( باعث افزایش تخریب گلبول های قرمز و آزاد شدن رنگ دانه های آن ها در خون و صفرا میشود)
- سوختگی های شدید( این موضوع همچنین میتواند باعث نارسای حاد کلیه نیز بشود)
- کم خونی داسی شکل
- تالاسمی ماژور
این علت ها شایع نیستند و حدود 10 درصد علل سنگ صفرا را تشکیل میدهند.
تشخیص سنگ صفرا
برای درمان سنگ صفرا تشخیص ناحیه ی تشکیل سنگ ها و اندازه و تعداد آنها بسیار مهم است از این رو برای تشخیص این سنگ ها از ابزار مختلفی کمک میگیرند. روش های تشخیصی این بیماری گاها سخت و خطرناک هستند. برای درمان سنگ صفرا نیز بستگی به شدت آن از رژیم غذایی، درمان دارویی و در مرحله آخر جراحی استفاده میشود. به طور کلی روش های تشخیص این بیماری شامل موارد زیر است:
- اولترا سونوگرافی:
در 95 درصد موارد این روش میتواند تشخیص قطعی برای و جود سنگ صفرا و ناحیه و اندازه آن ها باشد. در این روش لازم به استفاده از اقدامات تهاجمی مانند تزریق دارو، جراحی و… نیست. بهتر است بیمار از شب قبل از سونوگرافی چیزی نخورد تا کیسه صفرا پر شود. در این روش با استفاده استفاده از سنوگرافی و از روی پوست به وجود سنگ صفرا پی میبرند. - سی تی اسکن:
در موارد بسیار حاد استفاده میشود. در این روش سنگ های کوچک قابل تشخیص نیستند. و در کل استفاده از این روش چندان موثر نیست. - کلانژیوگرافی
روشی به نام کولانژیوگرافی می تواند اطلاعات بیشتری در مورد وضعیت کیسه صفرا شما ارائه دهد. این روش در مواردی که سنگ صفرا به وسیله سنوگرافی قابل تشخیص نباشد و یا تصویر واضحی ارائه نکند انجام میشود.
در این روش ماده مخصوصی به جریان خون تزریق میشود و منتظر میماند ته این ماده به احشاء شکمی برسد در صورت انسداد و سنگ صفرا این ماده در داخل کیسه صفرا و مجاری آن گیر میکن و با استفاده از اشعه X میتوانند به وجود این موضوع پی ببرند. - کوله سینتی گرافی:
در این روش ماده رادیو اکتیوی به داخل عروق تزریق میشود و 10الی 12 ساعت بعد پرتو هایی که این ماده ساصح میکند پردازش میشود. این روش برای برسی مجاری صفراوی موثر است و در تشخیص سنگ های صفراوی کابرد چندانی ندارد. استفاده از این روش هزینه بردار و سخت تر از سایر روش ها است و چندان استفاده نمیشود.
درمان سنگ صفرا
برای درمان سنگ صفرا بستگی به شدت آن از روش های دارویی ، تغذیه و جراحی استفاده میشود. در درمان این بیماری تا جای ممکن سعی میشود بدون مداخلات جراحی و دارویی سنگ ها را از بین ببرند. در بیشتر ، سنگ صفرا را میتوان با مداخلات تغذیه ای مداوا کرد. در ادامه به برسی تاثیرات هر روش درمانی میپردازیم:
تغذیه
در بیمارانی که به سنگ صفرا مبتلا هستند رژیم غذایی باید حاوی کلسترول و چربی کم باشد. مصرف آب فراوان مخصوصا در افرادی که در معرض یرقان( زردی) هستند میتواند در تقلیل عوارض موثر باشد. مصرف غذا های زیر در بیماران مبتلا به سنگ صفرا ممنوع است:
- تخم مرغ
- خامه
- گوشت خوک( گوشت خوک جزو گوشت های پرچرب میباشد)
- غذا های سرخ شده
- الکل
- مصرف غذا هایی که هم شیرین و هم چرب هستن اکیدا ممنوع میباشد.( مانند انواع شکلات های سنعتی، شیرینی ها و کیک های مختلف)
- وعده های غذایی سنگین اکیدا ممنوع است( سعی کنید وعده های غذایی خود را به کوچک تر و تعداد وعده های را بیشتر کنید. پر کردن شکم در افرادی که به سنگ صفرا مبتلا هستند میتواند وضعیت آن ها را تشدید کند.)
بهترین رژیم غذایی در سنگ صفرا غذا های آب پز، برنج و سیب زمینی است. پروتئین و گوشت در صورت کم چرب بودن منع مصرف ندارند
دارو درمانی
دارو درمانی معمولا برای سنگ های کلسترولی مناسب هستند و در درمان سنگ های رنگدانه ایی کاربرد چندانی ندارد. در درمان سنگ های صفرا از دو دارو زیر استفاده میشود:
- اورسودوکسی کولیک اسید:
این دارو به صورت قرص و کپسول در دسترس است. از عوارض شایع آن میتوان به سردرد و سگیجه،تهوع، راش پوست اشاره کرد. طول درمان با این دارو میتواند 6 تا 12 ماه ادامه پیدا کند. - کنودئوکسی کولیک اسید:
این دارو نیز هم خانواده اورسودکسی کولیک اسید است و عوارض یکسانی با آن داد. همچنین طول درمان با این دارو نیز6 تا12 ماه است.
روش های جراحی
- کوله سیستکتومی با لاپاراسکوپ:
در این روش ابزاری به نام لاپاراسکوپ با ایجاد یک برش کوچک به داخل بدن فرستاده میشود. این روش فقط برای سنگ های موجود در کیسه صفرا و نه مجاری آن کاربرد دارد و اصلی ترین روش جراحی به حساب میاید. - کوله سیستکتومی بدون لاپاراسکوپ:
روش قدیمی تری برای درمان سنگ های موجود در کیسه صفرا میباشد. در این روش پس از بیهوشی عمومی ، کیسه صفرا به طور کامل برداشته میشود. - کولدوکوستومی:
در این روش نیز بیهوشی عمومی لازم است. این روش برای برداشتن سنگ صفرا ی موجود در مجاری صفراوی کاربرد دارد. - خارج کردن سنگ با آندوسکوپی:
در این روش معمولا احتیاجی به بیهوشی نیست و سنگ به وسیله آندوسکوپ سنگ صفرا خارج میشود. عوارض آن بسیار کم بوده ولی همیشه موثر نمیباشد.
در تمامی بیمارانی که کیسه صفرای آن ها برداشته میشود رعایت رژیم غذایی کم چرب برای همیشه توصیه میشود و در صورت عدم رعایت آن میتواند منجر به اسهال و سوء جذب در بیمار شود.
سنگ شکنی
عوارض سنگ های صفراوی
سنگ صفرا در صورت درمان نشدن میتوانند عوارض حاد و مزمن در بدن ایجاد کنند. لذا رعایت موارد گفته شده در قسمت های قبلی الزامی است: عوارض این بیماری به طور کلی شامل : یرقان ، سیروز کبدی ، پانکراتیت ، عفونت صفراوی، کوله سیستیت، سوراخ شدن کیسه صفرا ،نارسایی کبد و آسیت میباشد که در ادامه به برسی کامل هر یک از آنها میپردازیم.
سیروز کبدی
سنگ صفرا در صورت ادامه یافتن و عدم درمان میتواند به سیروز کبدی تبدیل شود. سیروز کبدی میتواند خود باعث آسیت و یرقان شود. ابتلا به سیروز صفراوی چندان شایع نیست و در موارد مزمن و درمان نشده سنگ های صفراوی ایجاد میشود.( در صورت تمایل به مطالعه بیشتر روی سیروز کبدی کلیک کنید)
یرقان
یرقان یا زردی معمولا در اثر انسداد جریان صفراوی که معمولا در مجاری اتفاق میفتد ایجاد میشود. این حالت در اثر سنگ هایی با اندازه بزرگ که قابلیت ایجاد انسداد را داشته باشند ایجاد میشود. یرقان میتواند باعث خارش پوست، زرد شدن رنگ پوست، و نیز تیره شدن رنگ ادرار شود. ( برای مطالعه بیشتر روی کلمه ی یرقان کلیک کنید)
پانکراتیت
مجرای صفراوی در قسمت های انتهایی با مجرای پانکراس یکی میشوند. سنگ صفرا میتواند باعث انسداد در این مسیر شود و در نهایت التهاب پانکراس یا همان پانکراتیت را ایجاد کند. یکی از اصلی ترین عوارض سنگ های صفراوی پانکراتیت است که میتواند یک اورژانس پزشکی به شمار بیایید.
عفونت صفرایی
عفونت صفرایی در اثر رکود صفرا در کیسه و مجاری صفرایی و در دراز مدت ایجاد میشود. این حالت میتواند به التهاب کیسه صفرا منجر شود. همچنین در اثر عدم درمان سنگ صفرا خطر پارگی کیسه صفرا نیز وجود دارد. علائم این عفونت ها شامل: درد شدید شکمی، درد های منتشره به پشت و کتف چپ، تب و لرز، زردی و احساس ناخوشی عمومی است.
نارسایی کبدی
نارسایی کبدی در اثر سنگ صفرا چندان شایع نیست ولی در صورت مزمن بودن این بیماری و عدم درمان آن ها در دراز مدت میتواند منجر به نارسایی کبدی شود. کبد تنها ارگان داخلی است که میتواند خود را به طور کامل بازسازی کند. خوشبختانه این ویژگی کبد باعث میشود در صورت توقف بیماری و رسیدگی به آن قبل از نابودی کامل کبد ، این امکان وجود داشته باشد که کبد از نو بازسازی شود.
کوله سیستیت
کلوله سیستیت یا همان التهاب کیسه صفرا است که در اثر سنگ صفرا درمان نشده ایجاد میشود. علائم التهاب کیسه صفرا میتواند شبیه سنگ کیسه های صفرا است و میتواند باعث ایجاد تب خفیف نیز بشود.
سوراخ شدن کیسه صفرا
این حالت در اثر عدم درمان سنگ صفرا مخصوصا سنگ های موجود در مجرای صفرایی ایجاد میشود. این حالت یک وضعیت اورژانسی است و باید سریعا به آن رسیدگی شود. علائم پارگی کیسه و مجاری صفراوی شامل: درد های بسیار شدید شکمی که میتواند به تمامی شکم منتشر شود، تب، افزایش ضربان قلب، سفتی شکم و… است.
آسیت
سنگ های کیسه صفرا در صورت عدم درمان و نارسایی کبدی میتواند در نهایت باعث آسیت یا آب آوردن شکم شوند.( برای مطالعه بیشتر روی کلمه آسیت کلیک کنید)
پیشگیری از سنگهای صفراوی
رعایت نکات زیر چه در افرادی که در معرض ابتلا به سنگ صفرا هستند و چه در افرادی که با آن دست به گریبان میباشند لازم است.
- اجتناب از مصرف قرص ها ضد بارداری
- عدم اقدام به کاهش وزن ناگهانی و شدید
- کنترل وزن
- کنترل دیابت
- ترک مصرف الکل
- اجتناب از دارو های استروژنی مانند: تستسترون ، ناندرلون پروژسترون و …
این موارد مهمترین موارد لازم در پیشگیری از سنگ صفرا است.
حرف آخر: مثل همیشه مادر سایت بیمار سلامت سعی در روشن سازی بیماری ها بدون نگرانی بیجا و یا بی اهمیت نشان دادن آن کرده ایم. برای درمان سنگ صفرا روش های بسیار زیادی وجود دارد. آشنایی با علائم این بیماری و رسیدگی به موقع به آن میتواند ضامن سلامت افراد جامعه شود. ولی تعلل در درمان این بیماری میتواند صدمات حاصله از آن را چند برابر کند. مادر این سایت پاسخگوی تمامی سوالات شما عزیزان هستیم.
.
.
ناشر : سایت بیمار سلامت